Laburreko zenbakia: 3/2025
Sarrera
Belaunaldien arteko bizikidetza oso garrantzitsua da Hirugarren Sektore Sozialeko erakundeentzat. Espazioa ematea eta gazteek dituzten balioen, logiken eta egiteko moduen aniztasuna txertatzen jakitea, erakundeen belaunaldi-erreleboan garrantzizkoak dira, eta horrekin batera, bere iraunkortasuna gizartean ere bai.
Hala ere, integrazio- eta bizikidetza-prozesu horiek erronka dira erakundeentzat. Hala, adibidez, beren nortasuna, kultura eta balioak transmititzeak berekin dakar, ordain logiko gisa, belaunaldi berriek ekar ditzaketen partaidetza- eta lotura-modu eta -estilo berriek eraldatzea.
Bestalde, erakundeak tamainari eta ibilbideari dagokienez hazten diren heinean[1], langileen edo boluntarioen plantillak dibertsifikatu egiten dira, eta adin-osaera heterogeneoa hartzen dute, belaunaldi-talde desberdinak biltzen dituena. Sektorearen datuak argigarriak dira zentzu horretan. Hala, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren Liburu Zuriaren arabera (2020), “gutxi gorabehera 10 boluntarioetatik 3k 30 urte baino gutxiago dituzte ( % 29,3), eta 65 urtetik gorako boluntarioek ere garrantzi handia dute ( % 21,8), nahiz eta adin-talderik handiena 31 eta 50 urte bitarteko boluntarioena izan ( % 34,1)” (70. or.). Ordaindutako langileei dagokienez, “ordaindutako pertsonen ia erdiek 31 eta 50 urte bitartean dituzte. 30 urtetik beherako pertsona ordainduak guztizkoaren % 24,7 dira eta 50 urtetik gorakoak % 25,5 “(76. or.).
Hori guztia aspaldidanik dago islatuta Behatokiak egindako diagnostikoetan; izan ere, erakundeek gai horrekiko duten kezka belaunaldien arteko erreleboaren problematikarekin lotzen dute nagusiki. Horrela, aipatutako Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren Liburu Zurian (2020), erakundeetan belaunaldien arteko erreleboan aurrera egiteko premiari eusten zitzaion (5. erronka), eta honako hau azpimarratzen zen: “errelebo hori birpentsatzearen garrantzia, belaunaldi berriak logika eta egiteko modu berriekin sartzearen ikuspegitik, erakunde bakoitzaren barruan kohesio-, kidetza-, partaidetza- edo erantzukizun-banaketako prozesuei dagokienez […], erakundeetako kultura sartzen direnei transmititzearen alde eginez eta ikuspegia eta balioak eguneratzearen alde eginez” (196. or.).
Hala ere, belaunaldien arteko erreleboari buruzko kezka hori beste alderdi batzuetara zabaldu da, hala nola erakundeetan elkarrekin bizi diren adin-taldeen artean sartzeko prozesu horietatik abiatuta ezartzen diren harremanak eta bizikidetza.
Gai honen garrantziaren ondorioz, Behatokiak hainbat modutan egin dio aurre. Hala, Hirugarren Sektore Sozialaren 2021eko Barometroaren aurkezpenean, belaunaldien arteko elkarrizketa-mahai bat antolatu zen. Mahai horretan, EHSSko ibilbide luzeko hiru pertsonak eta duela gutxi sarturiko hiru pertsonak Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren nortasunari, balioei eta etorkizunari buruzko testigantza eman zuten, eta mahai horrek geroko testu hau ekarri zuen: “Ondarea eta belaunaldien arteko erreleboa Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialean: hurbileko erronka“.
Gainera, iaz jardunaldi bat egin genuen, “Gazteak Hirugarren Sektore Sozialeko erakundeetan sartzea: motibazioak, itxaropenak, harrerak” izenekoa, erakundeen belaunaldi-erreleboari eta jasangaritasun sozialari buruzko hausnarketa-gune bat sortzeko, erakundeetan sartzen diren gazteen ikuspegitik.
Azkenik, gai horri buruz gehiago sakontzeko, aurten Barometro berri bat jarriko dugu abian, eta, bertan, EHSSko erakundeetan belaunaldien arteko bizikidetzari buruzko hainbat galdera sartuko ditugu.
Erakundeen gizarte-jasangarritasuna belaunaldien arteko ikuspegitik
Belaunaldien arteko harremanak eta elkarrekintzak belaunaldi desberdinetako pertsonen artean sortzen dira. Harreman horiek hainbat eremutan gerta daitezke, hala nola familian, komunitatean edo gizartean, baina baita antolaketan eta erakundeetan ere. Ventura-Merkel eta Lidoffen arabera, belaunaldien arteko harremanak “belaunaldi ezberdinetako pertsonen arteko harremana, elkarrekintza, lankidetza eta trukea” eskatzen du[2].
Beraz, belaunaldien arteko lankidetzak aldi baterako existentzia hutsa gainditzen du[3], eta truke esanguratsua eta bi norabidekoa inplikatzen du. Hala, Hatton-Yeok eta Ohsakok honela definitzen dituzte lankidetza hori aktiba dezaketen belaunaldien arteko programak: “baliabideak eta ikaskuntza modu jakin eta jarraituan trukatzeko bitartekoak dira, belaunaldi nagusien eta gazteenen artean, onura indibidual eta sozialetarako”[4].
Belaunaldien arteko ikuspegiak askotariko onurak eskaintzen ditu, bai pertsonentzat, bai komunitate eta erakundeentzat. Adibide batzuk aipatzearren, adinari lotutako estereotipo negatiboak murrizten laguntzen du, Pinazok eta Kaplanek adierazi bezala[5]. Era berean, elkar aberastea errazten du, ikuspegi osagarriak ematea ahalbidetzen baitu, eta, belaunaldien arteko erreleboari dagokionez aipatu den bezala, erakundeen jarraitutasuna eta berrikuntza bermatzen ditu, belaunaldien arteko konpromisoaren eta loturaren transmisioa behar bezala lantzen denean.
Beraz, belaunaldien arteko ikuspegia txertatzea garrantzitsua izan daiteke Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko erakundeen iraunkortasun sozialerako. Belaunaldien arteko gizarte-iraunkortasuna, gutxienez, lau dimentsio desberdinetatik landu daiteke:
- identitarioa, misioa eta balioak transmitituz jarraitutasuna eta berrikuntza bermatzea ahalbidetuko lukeena, metatutako ezagutza transmititzen lagunduko lukeelako eta gizarte-aniztasuna egokiago islatuko lukeelako;
- parte-hartzezkoa, erabakiak hartzeko prozesuak hobetzen lagunduko lukeena, hainbat belaunaldiren ikuspegiak txertatuz;
- harremanen arlokoa, barne-kohesio handiagoa emango lukeena;
- eta eraldatzailea, gizarte-berrikuntza sortzen lagunduko lukeena, hainbat belaunaldi-ikuspegiren konbergentziaren bidez, gizarte-erronka aldakorretara egokitzen lagun dezaketenak.
Hala ere, gizarte-jasangarritasunaren erronkari aurre egiteko belaunaldien arteko ikuspegia hartzeak hainbat oztopori ere egin diezaieke aurre, hala nola, aipatutako estereotipoei (belaunaldi bakoitzarekin lotutako gaitasunei eta jarrerei buruzko aurreiritziak), aldaketarekiko erresistentziei (historikoki erakundeetan buru izan diren belaunaldiek boterea edo eragina galduko ote duten beldurra), itxaropenen desorekari (belaunaldien arteko itxaropen-aniztasunari, antolakundean parte hartzeko konpromisoari edo moduei dagokienez) edo belaunaldien arteko elkarrizketa eta lankidetza eraginkorra errazteko eredu eta tresnarik ezari, adibidez, belaunaldien arteko ezagutza-trukea errazten duten noranzko biko mentoretza-programa[6], edo gobernu-organoetan eta lantaldeetan adin desberdinetako ordezkaritza orekatua izateko belaunaldi-kuotak ezartzea.
Bestalde, belaunaldien arteko ikuspegia kontuan hartzen duen jasangarritasun sozialeko eredu batek, gutxienez, irizpide hauek izan beharko lituzke kontuan:
- Belaunaldi-aniztasuna erakundea aberasteko balio eta aukera gisa onartzea.
- Belaunaldien arteko ekitatea erakundearen barruan aukerak, erantzukizunak eta baliabideak eskuratzeko orduan.
- Elkarrekikotasuna belaunaldien arteko harremanetan, norabide bakarreko hurbilketak gaindituz.
- Belaunaldi bakoitzaren beharretara, itxaropenetara eta parte hartzeko moduetara egokitzeko malgutasuna.
- Belaunaldien arteko ikuspegiaren zeharkakotasuna antolaketaren dimentsio guztietan.
Era berean, hori inplementatzeko, erakundean hainbat ekintza eta estrategia garatu beharko lirateke, hala nola belaunaldien errealitateari buruzko diagnostikoak egitea (osaera, rolak, harremanak…), belaunaldien arteko errelebo-planak egitea gobernu-organoetan eta lantaldeetan, ezagutzaren eta lidergoaren transmisioa ziurtatuko dutenak, belaunaldien aniztasunari balioa emango dioten pertsonak kudeatzeko politikak garatzea, edo adin-taldeen arteko topaketa edo belaunaldi desberdinen parte-hartze eraginkorra erraztuko duten espazio formal eta informalak sortzea.
Nolanahi ere, Hirugarren Sektore Sozialeko (EHSS) erakundeetan, oro har, eta, bereziki, Euskadin, belaunaldien arteko dinamikak eta errealitatea oso gutxi ezagutzen dira oraindik, eta, beraz, beharrezkoa da horien ezagutzan sakontzea berariazko azterlanen bidez. Azterketa horiek gaiari buruzko lehen hurbilketa bati egokitu dakizkioke, hala nola hurrengo Barometroan egingo dugunari edo jarraian aurkeztuko dugun Gizarte Ekintzako GKEen Plataformak egindakoari. Ondoren, azterketa horiek alderdi zehatzagoei buruzko azterlanetan egin litezke, hala nola belaunaldien arteko ikuspegiak erakundeen iraunkortasun sozialean duen eraginari buruzko azterketak, belaunaldien arteko intersekzioaren azterketa eta aniztasunaren beste dimentsio batzuen (generoa, dibertsitate funtzionala…) arteko intersekzioa, edo sektoreko erakundeetan belaunaldi-aniztasuna kudeatzeko jardunbide egokiak identifikatu eta sistematizatzea.
Belaunaldien arteko bizikidetza Hirugarren Sektore Sozialean, POASen Barometroaren arabera
Espainiako Gizarte Ekintzako GKEen Plataformak (POAS) bere Barometroa aurkeztu du urtarrilaren amaieran. Barometro honek Gizarte Ekintzako Hirugarren Sektoreko erakundeetan belaunaldien arteko bizikidetzari buruzko atal oso bat du. Laburpen exekutiboan gaiari buruz jasotako ideia batzuen laburpena egingo dugu jarraian. Ideia horiek interesgarriak izan daitezke gizarte-erakundeetan belaunaldien arteko bizikidetzaren azpian dauden problematika eta erronketara hurbiltzeko.
Belaunaldien arteko bizikidetzaren azterketa kuantitatiboa
Atal kuantitatiboan, erakundeek gazteek (35 urtetik beherakoak) antolaketa-alderdi ezberdinetan duten zereginari buruz duten pertzepzioa ebaluatzen da. Txostenean gai horri buruz jasotako ideia interesgarri batzuk nabarmenduko ditugu.
Gazteek Gizarte Ekintzako Hirugarren Sektoreko erakundeetan duten zereginaren balorazioak argi-ilunak ditu. Alde batetik, erantzukizunak hartzea erronka da oraindik, ez baita ohikoa lidergo-rolak bereganatzeko prest dauden gazteak aurkitzea. Gainera, erakunde gehienek ez dute harrobi espezifikorik talde hori profesionalki sustatzeko. Hala ere, nahiko modu positiboan ikusten da haien parte-hartzea antolaketa-prozesuetan; izan ere, erabakiguneetan esku hartzen dute, eta haien ekarpenak aintzat hartzen dira antolamenduaren misioa eta balioak definitzean eta berrikustean.
Belaunaldien arteko bizikidetzari dagokionez, ez da belaunaldien arteko talka nabarmenik ematen erronka berriei heltzean, eta erakundeen barruan talde-lana egitea nabarmentzen da. Belaunaldien arteko bizikidetza alderdi garrantzitsutzat jotzen den arren, ez da helburu estrategiko nagusitzat hartzen erakundeen barruan.
Ezagutza eskualdatzea lehentasuna da, baina praktikan ezartzea zaila da. Lan-kontratuak edo boluntariotza-kontratuak amaitzean ezagutza atxikitzeko eta transferitzeko zenbait prozedura eta protokolo daude diseinatuta, baina hala moduzko balorazioa dute.
Belaunaldien arteko bizikidetzaren azterketa kualitatiboa
Atal kualitatiboak hainbat alderdi interesgarri jorratzen ditu. Horietako batzuk aipatuko ditugu hemen. Barometroaren arabera, egungo testuinguruak iradokitzen du belaunaldien arteko benetako bizikidetza baino gehiago “belaunaldien arteko harremana” dela nagusi, eta harreman horietan elkarrekintzak funtzionalak eta azalekoak direla, erabateko konpromisoa duen bizikidetza bihurtu gabe. Gai horrek ez du toki nabarmenik erakundeen agendetan, eta kontzientziarik gabeko bizikidetza gisa deskribatzen da, belaunaldien arteko integrazioa sustatzeko politika eta programa espezifikorik eza agerian utziz.
Beste arazo bat belaunaldien arteko bizikidetza hobetzeko estrategia egituraturik eza da. Erakundeek ez dute elkarrekintza horiek arautuko dituen protokolo edo jarraibide argirik, eta prozesu horiek bultzatuko dituen lidergorik ez dagoenez, gaia sektoreko beste lehentasun batzuen gainetik geratu da. Horrez gain, arazoari eraginkortasunez aurre egiteko baliabide nahikorik ez dago.
Era berean, nabarmentzekoa da belaunaldi gazteenak ahultasun handiagoko egoeran daudela, belaunaldi nagusiekin alderatuta. Honako erronka hauei egin behar diete aurre: lan-egonkortasun txikiagoa, lidergo-aukeretarako sarbide mugatua eta beren esperientziaren eta ekarpenen onarpen eskasa. Antolaketa-dinamikek mezu inplizituak iraunarazten dituzte, hala nola “adinekoak badaki” edo “gazteak ikasi behar du”, eta horrek eragin negatiboa du motibazioan, proiekzio profesionalean eta gazteek TSASekin duten loturan.
Laburbilduz, belaunaldien arteko bizikidetza balioesten bada ere, praktikan ez dago erabat integratuta sektoreko erakundeetan. Horrek eraldaketa estrategikoa eta baliabide espezifikoak eskatzen ditu identifikatutako oztopoak gainditzeko eta belaunaldien arteko integrazio eraginkorra sustatzeko.
Bestalde, Barometroa belaunaldien arteko bizikidetzarako erakundeetan gertatzen diren erresistentziez aritzen da. Belaunaldien arteko elkarrekintza eraginkorra zailtzen duten bi erresistentzia mota handi bereizten ditu. Lehenik eta behin, erresistentzia naturalak, oztopo inkontziente eta emozional gisa ulertuak, aurreiritziak eta norberaren mugak. Horren adibide da esperientzia tronuratzea; izan ere, TSASeko erakunde askotan, adineko belaunaldiek gehiegi baloratzen dute metatutako esperientzia, eta, horren ondorioz, gutxietsi egiten dira belaunaldi gazteenen trebetasunak, ideiak eta proposamenak. Antzinatasunerako joera horrek mesfidantza sortzen du planteamendu berritzaileekiko, eta zaildu egiten du dinamika horizontalagoak eta parte-hartzaileagoak eraikitzea.
Beste oztopo bat belaunaldien arteko arazoak ukatzea da. Ikuspegi atseginak onartzen du ez dagoela arazorik belaunaldien arteko bizikidetzan, eta horrek blokeatu egiten du aurrera egiteko aukera oro. Belaunaldi nagusiek harremanak harmonikotzat hartzen dituzten bitartean, gazteenek sentitzen dute beren ahotsa ez dela entzuten, ezta baloratzen ere. Horri gehitu behar zaio belaunaldien harrotasuna, txostenean “boomerzentrismo” gisa aipatzen den fenomenoa, non Boomer belaunaldiak (56-76 urte) lidergo- eta erabaki-rol gehienak betetzen dituen. Horrek, edadismoarekin batera, estereotipo negatiboak betikotzen ditu gazteekiko, esperientziarik gabekotzat edo konpromiso txikikotzat hartuta, eta adinekoekiko, zurruntzat edo ez oso berritzailetzat hartuta.
Hala ere, belaunaldien arteko desberdintasunak gorabehera, analisiak hainbat konbergentzia nabarmentzen ditu, belaunaldien arteko harremanak sendotzeko oinarri gisa balio dezaketenak. Funtsezko elementuetako bat misio partekatua da. Adina edozein dela ere, TSASen inplikatutako pertsona guztiek konpromiso sendoa dute sektorearen misioarekin: besteei laguntzea eta gizartean eragin positiboa sortzea. Helburu komun hori funtsezko lotura eta motibazio da.
Gainera, mirespena eta elkarrekiko aintzatespena nabari dira. Belaunaldi gazteenek adineko belaunaldien esperientzia eta konpromisoa baloratzen dute, eta azken horiek, berriz, gazteen sormena eta energia. Azpiko errespetu hori oinarri sendoa izan daiteke belaunaldien arteko bizikidetza eraginkorragoa eta aberasgarriagoa sustatuko duten estrategiak garatzeko.
Bibliografia
ALAN Hatton-Yeo, A. eta Ohsako, T. (ed.) (2001). Políticas intergeneracionales: política pública e implicaciones de la investigación. Una perspectiva internacional. Hanburgo, UNESCOren Hezkuntza Institutua. Hemen eskuragarri:
https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000128018_spa
Sánchez, M. (zuz.) (2007). Programas intergeneracionales. Hacia una sociedad para todas las edades. “la Caixa” Fundazioa. Hemen eskuragarri:
Parejo, N. eta Parra, P. (zuz.) (2015). Barómetro del Tercer Sector Social en España 2024. Resumen ejecutivo. Plataforma de ONG de Acción Social. Hemen eskuragarri: https://www.plataformaong.org/ARCHIVO/documentos/biblioteca/1737970539_barmetro-tsas-2024-poas_resumenejecutivo.pdf
[1] Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren 2023 Barometroaren arabera, “erakunde handiak edo oso handiak EHSSren % 24,6 dira” (20. or.); gainera, “sektorea osatzen duten erakundeen % 36,2k, gutxi gorabehera, 20 urte edo gehiagoko ibilbidea du” (7. or.)
[2] Newmanek eta Sanchezek aipatua M. Sánchez (zuz.) (2007). Programas intergeneracionales. Hacia una sociedad para todas las edades. “la Caixa” Fundazioa, 38. or.
[3] “Belaunaldien arteko lankidetza […] belaunaldi anitzetik haratago doa, belaunaldiak elkarren ondoan jartze hutsetik edo elkarrekin bizitzetik harago”. Sánchez, 2007, 20. or.
[4] Hatton-Yeo, A. eta Ohsako, T. (ed.) (2001). Políticas intergeneracionales: política pública e implicaciones de la investigación. Una perspectiva internacional.. Hanburgo, UNESCOren Hezkuntza Institutua, 6. or.
[5] Sánchez (zuz.) (2007), 70. or. eta hurrengoak.
[6] Enpresen esparruan, bi norabideko mentoria giza baliabideen kudeaketan erabiltzen den tresna bat da, belaunaldien arteko loturak errazteko. Adibideak hemen edo hemen ikus daitezke. Hirugarren sektore sozialean, esku-hartzeko prozesuetan bi norabideko mentoretza erabiltzearen adibideak ditugu, hala nola Kataluniako “Dones mentores” elkartea, indarkeria matxistak desagerraraztearen alde lan egiten duena genero-ikuspegidun mentoria aplikatuz, noranzko biko mentoriaren eredu batetik abiatuta. Hemen ikus daiteke: https://somdones.cat/associacions/dones-mentores /