Egilea: Manuel Merino. Bizkaiko Adinekoen Kontseiluko presidentea
Laburreko zenbakia: 2/2025

Iaz, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialak (EHSS) EAEko gobernantza publikoan duen parte-hartzeari buruzko ohar bat argitaratu genuen, administrazio autonomikoak eta foru-administrazioak politika publikoak diseinatzeko, horien jarraipena egiteko eta ebaluatzeko sustatutako foro eta organismoetan (mahaiak, batzordeak, kontseiluak…) egindako ekarpenaren bidez. Ohar haren helburua EHSSk jokatzen duen rol politikoa agerian uztea eta foro eta erakunde horien bidez lankidetza publiko-soziala dimentsionatzea izan zen. Oharrak izaera orokorra zuen eta ez zuen lankidetza hori zehazki nola gertatzen den erakusten. Horregatik, oraingo honetan, garrantzitsua iruditu zaigu ariketa hori egitea, hau da, EHSSko erakundeen eta sareen eta administrazio publikoen arteko lankidetzak arlo politikoan dituen prozesuak eta inplikazioak xehetasun apur batekin eskaintzea, kasu zehatz batean zentratuz: Bizkaiko Adinekoen Kontseilua (BAK). Horretarako, Manuel Merino adituaren laguntza izan dugu (Bizkaiko Caritaseko zuzendari ohia, Aspaldiko Fundazioko zuzendari ohia, Lares Euskadiko presidente ohia, 2019ko Sareen Saria), orain Bizkaiko Adinekoen Kontseiluko lehendakaritzan duen esperientzia zabaltzen jarraitzen duena eta testu hau idatzi duena.

Adinekoen kolektiboaren ikuspegitik, testu labur honek lotura du Behatokiak bultzatutako aurreko jarduera eta produktuekin, hala nola “Helduak eta gizarte-partaidetza” jardunaldia, edo duela urte pare bat Hirugarren Sektore Sozialean adineko pertsonei buruz argitaratu genuen testua.

Sarrera

65 urte edo gehiagoko pertsonak biztanleria osoaren ia laurdena dira Bizkaian, % 23,4 (EAEn % 23)[1]. Kalkulatzen da 65 urtetik gorako pertsonen % 80 inguruk ez duela mendetasunik balorazio-baremoaren (MBB) arabera aitortutako graduren batean (arina, ertaina, larria). Adineko pertsonen bizi-itxaropena 80 urtetik gorakoa da Euskadin (81,2 gizonak eta 86,6 emakumeak)[2].

Egoera horretan, koherentea da galdera hauek egitea:

  • Arrazoizkoa eta etikoa al da komunitate batek bere kideen ia laurden bat biztanleria amortizatutzat jo ahal izatea, balioen, esperientziaren eta ekarpenaren potentziala alde batera utzita, bizikidetzaren, kohesioaren eta elkartasunaren printzipioetan oinarritutako gizarte gisa eraikitzeko ahaleginean?
  • Ekintza politiko instituzionalaren arloan, adinekoen biztanleria hori ulertu behar al da ekintza horren hartzaile gisa (pentsioak, laguntzak, zerbitzuak…), mendekotasunen bat badute, boto-emaile badira, edo, hobeto esanda, horiek aintzat hartu, aintzatetsi eta txertatu behar al dira, eta, gizarte-aktibo garrantzitsutzat hartuta, ekintza politiko instituzional horretan subjektu aktibo, parte-hartzailetzat hartu?
  • Adinekoak prest al daude,/gaude, gure lan-bizitzaz harago, gure pertsonaren beste dimentsio batzuk badaudela planteatzeko, eta dimentsio horien garapenean tematu behar garela? Badirela espazioetan edota gure komunitatean partekatu beharreko hobekuntza, esperientzia eta jakituria, eta hortxe egin ahal dugula gure ekarpena? Edo, geltoki batean bezala, gizarteak gure alde, adinekoon alde, zer egin dezakeen eta zer egin behar duen pentsatu behar da soilik, gure komunitatearen alde egin dezakeguna kontuan hartu gabe?

Hiru galdera horiei emandako erantzunek eraiki nahi dugun gizarte-proiektua adierazten dute, inklusiboa edo baztertzailea adinagatik, egiturazko edadismoak sendotuz edo gaindituz.

Erantzun bat gizartean bertan ematen ari da, non adineko pertsona asko antolatzen diren eta elkarte batzuetan parte hartzen duten. Elkarte horiek, zahartze aktibo hutsa izateaz gain, gizarte-kausetan eta pertsonei laguntzeko kausetan konprometituta daude, eta, horrela, beren komunitatea hobetzeko eta pertsonen bizi-baldintzak hobetzen laguntzeko subjektu aktibotzat hartzen dira. Horrez gain, espazioak ere eskatzen dituzte gizartearentzako proposamenak erabakitzen diren eremuetan. Adinekoak dira, eta merezitako erosotasun-denbora ematen dute amaitu gabeko beren garapenean inplikatzeko. Beren ustez, garapen hori amaitu gabea da, eta oso garrantzitsua da balioak transmititzeko eta ahalmenak baliatzeko, familiari, pertsona eta sektore kalteberei laguntzeko, beren auzoan eta komunitatean.

Badira, halaber, galdera horien erantzunak – batzuk –, hainbat herri-administraziotan – batzuetan –, udalerrietan, aldundietan eta abarretan ere ematen dira. “Gobernante-gobernatu” dialektika aldatuko duen gobernantza-eredu baterantz bideratzen dira, kontuan hartuta gobernu-ekintzaren hartzaileak ez direla objektuak,  baizik eta subjektuak. Horiek parte hartuko dute kontrastera, parte-hartzera, konplizitatera irekita dagoen gobernatzeko modu baten barruan, hau da, ekintza batean parte hartzen dutenak  kudeaketa publikoarekin bat etortzea bilatuz.

Adinekoen Kontseiluak, parte hartzeko irekita dauden beste kontseilu batzuk bezala, erakunde-organigraman apaingarriak ez direnean, borondateen eta jarreren geografia horren erdian jaiotzen dira.

Kontseiluaren jatorria eta garapena

Aldez aurretik esandakoak ez dio azaltzen artikulu honen xede den Bizkaiko Adinekoen Kontseiluari, baina atarikoak zer den, zer esan nahi duen, zer izan nahi duen eta zergatia azaltzeko balio izan du.

Bizkaiko Adinekoen Kontseilua foru-erakundearen, hots, Bizkaiko gobernuaren, gobernantza-ereduaren ezaugarri bat da: adinekoek foru-politikan parte hartzea, batez ere haiei eragiten dienean edo haiei erreferentzia egiten dienean. Hasteko, pertsona oro eskubide eta betebehar osoko herritarra da, eta ez du horren izpirik galtzen, ez adinagatik, ez bere bizimodua baldintzatzen duen beste edozein zirkunstantziagatik. Era berean, esan behar da pertsona oro potentzialtasunen subjektu dela, eta integratzen den komunitatearen ekosistemak potentzialtasun horien garapena ahalbidetu, sustatu, lagundu eta bultzatu behar duela, bera izanik, zalantzarik gabe, bere garapenaren subjektu, baita kide den komunitatearen onurarako ere. Jakina, adinekoa bada ere bai.

Bizkaiko Adinekoen Kontseilua, araudiari dagokionez, uztailaren 7ko 69/2020 Dekretuan dago jasota, eta haren preludioan ezartzen da haren esparru hermeneutikoa. Lege horretan honako hauek aipatzen dira: Gizarte Zerbitzuen Euskal Legea, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren plangintzan eta garapenean parte-hartze eta lankidetza solidarioaren printzipioa, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren Legea, zeinak aitortzen baitu gizarte-ehun zabal, plural eta aktibo bat dagoela, herritarren ekimenetik sortua eta elkartasun antolatuaren eta parte-hartze sozialaren bideratzailea, eta hor, Bizkaiko Elkarrizketa Zibilerako Mahaia eta bera eratzen duen Dekretua (154/2016) aipatzen dira, hirugarren sektoreko erakundeek dagozkien politika publikoetan parte hartzeko formula gisa.

Dekretuaren preludio berak onartzen du Hirugarren Sektore Sozialaren errealitatea adinekoen eremuan “bizia eta zabala dela, eta ibilbide luzea duela, bere jarduera lagunduz kohesio sozialean, adinekoak subjektu aktibo gisa integratzen, haien bizi-baldintzak hobetzen eta Lurralde Historikoko sistema eta politika sozialak garatzen”.

Bizkaiko Adinekoen Kontseilua sortzen den “esparru soziala” da. Bere “esparru politikoa” gobernantza-erakundeek barneratutako kontzeptuaren inguruan onduz joan da. Kontzeptu horretan, instituzioek  politika publikoen diseinuan eta gauzatzean parte hartzeak, perspektiban, bereizketarako aukeretan eta errealitatearekiko harremanean irabaziko dutela pentsatzeaz gain, eraginkortasunean eta egokitasunean ere irabazten dutela pentsarazten du. Nahiz eta gobernantza-eredu hori ez den gertatzen batez ere epe laburreko emaitzen irizpidearen arabera, baizik eta adierazi eta lortu nahi den gizarte-eredu kohesionatuaren arabera.

Bizkaiko Adinekoen Kontseilua, hasiera batean, foru-erakundeak sustatu zuen 1999an; 2005ean berregituratu zen, eta, berriz ere 2020ko uztailean berregituratu eta arautu zen, aipatutako 2020ko uztaileko dekretuaren bidez. 2020ko martxoaren 3an, pandemiaren ondorioz konfinamendua dekretatu baino egun batzuk lehenago, Kontseiluaren egungo etapa hasi zen, dekretu berrituari jarraiki. (Garai zailak izan ziren lehen hilabeteak baina inola ere ez galduak. Kontseiluak aprobetxatu zuen distantzian funtzionatzeko, bere nortasun-agiri partekatua eginez, bere taldeen bilera telematikoak eginez, horrela arrakala digitala gaindituz, eta Gizarte Ekintzako Foru Departamentuak pandemiaren jarraipena egiteko sustatutako kontsulta-organoren batean telematikoki presente eta ordezkatuta egonik)

Kontseiluaren eginkizunak

Aipatutako dekretuan, Kontseilua adinekoen eta horiekin zerikusia duten erakundeen partaidetzarako eta ordezkaritzarako foro espezifiko gisa ulertzen da, Bizkaiko herritarren sektore horren ongizatea lortzera bideratutako politiken eta jardueren plangintzan, betearazpenean eta jarraipenean lankidetzan aritzeko. Aholkularitza, kontsulta eta proposamen-izaera du. Eta Bizkaiko Foru Aldundiko Gizarte Ekintza Sailari atxikita dago.

Haren eginkizunak, oro har, etengabeko informazio- eta aholkularitza-eginkizun gisa aipatzen dira dekretuan, eta honela zehazten dira labur-labur: politikak, proiektuak eta gizarte-baliabideak ezagutzea, horiei buruzko informazioa eta aholkuak ematea, autonomia pertsonala sustatzeko politikak bultzatzea eta sustatzea, elkartasuna, integrazioa eta belaunaldien arteko harremanak sustatzea, elkartegintza eta parte-hartzea bultzatzea eta sustatzea, eta zahartzaroaren inguruan kontzientziatzea balio gisa. Eginkizun horiek guztiak 69/2020 Dekretuaren 5. artikuluan daude jasota, eta horretara jo behar da.

Eta ez da horrela gertatzen borondaterik ez dagoelako, baizik eta, nire ustez, Kontseilua osatzen duten alderdien eskumenetatik eta erantzukizunetatik eratorritako “tempoak” eta funtzionamendu-erritmoak egokitzea zaila delako: erantzunak eman behar dituena eta ekimenak sustatu eta kudeatu behar dituena, eta kontrastea, ikuspuntuak, gogoetak eta horiek hobetzeko edo egokitzeko proposamenak egitea tokatzen zaiona. Baita foru erakundearen radarrean ez dauden proposamenak ere.

Desoreka hori ia saihestezina denez, Kontseiluaren funtzionamenduari eta funtzioei eragiten dieten beste alderdi batzuk ere ageri dira Kontseiluaren lan-agendan, konpontze aldera. Alde batetik, erakundeen aldetik azterlan, plan eta proiektuei buruzko informazioa eta datuak emateko mekanismo arruntak bilatzea, aldez aurretik langileen esku jar daitezkeenak, haiek bere ekarpenak egin edo beharrezko kontrastea egin dezaten.

Beste alde batetik, Kontseiluaren baliabide boluntarioen defizita, pertsona-kopuruan eta, agian, gaitasun teknikoan dagoen defizita, Kontseiluan parte hartzeaz gain, borondatezko beste jarduera batzuetan eta kide diren elkarteen jardueretan inplikatuta dauden pertsonak.

Jakina, gabezia horiek, saihesteko konplexuak dira baina, une honetan, arinduak  ere badira. Lehenik eta behin, Foru Erakundearen eta Departamentuaren hurbiltasunagatik eta irisgarritasunagatik, Kontseiluaren helburutzat jotzen duen guztia langileen esku jartzean, eta, batez ere, eskatzen zaion guztia langileen esku jartzean, horretarako informazio-sarbidea erraztean eta entzutea aktibatzean.

Era berean, egoera eta arazoen errealitatetik hurbil dagoenez, -baliabide boluntarioen defizita gorabehera-, ekarpen horrek, agian maila teknikoan balio handirik gabekoa, errealitatearen bizipenekin harremanetan egoteko esperientzia horrek berak, plan eta proiektuetara egiten diren egokitzapenek eta hobekuntzek, hartzaileen onurarako hobetzen dituztela esan nahi du.

Eta, era berean, Kontseilua, langileen ahaleginarekin eta erakundeen interesarekin, bertan adinekoen partaidetza zabaltzeko konpromisoaren aurrean dagoelako, baita profesional boluntarioen presentziarekin ere, eta horrek, belaunaldien arteko profil handiagoa gehitzeaz gain, eraginkorragoa egin dezake. Horretan ari gara, baina adineko boluntarioak sartzeari dagokionez, argi dago egoera hauxe dela: “gutxi daude toki askotan, eta asko toki gutxitan daudela”, gizarte-proiektuetan inplikatzeari dagokionez.

Kontseiluaren egitura eta funtzionamendua

Kontseiluaren egiturara itzuliz, CPMB/BAKek, funtsean, bi jarduera-maila mantentzen ditu, eta horietan zuzenean eta modu iraunkorrean parte hartzen dute gaur egun Kontseilua osatzen duten berrogeita hamar adinekok baino gehiagok. Hauek dira parte hartzeko organoak:

  • Kontseiluaren Osoko Bilkura, kontseilariek osatua, hura baita organo erabakitzailea, bertan alderdi instituzionala (diputatua eta Gizarte Ekintza Saileko zuzendari nagusiak) eta Bizkaiko adinekoen elkarteen sareko ordezkariek osatutako alderdi soziala daude. Kontseiluko lehendakaritza bera izango da kontseiluko kide, eta lidergoa hartu beharko du, batez ere, taldeen sustapenean eta erakundeen eta gizartearen arteko harremanean eta hedapenean.
  • Lantaldeek edo Kontseiluaren eginkizunekin zerikusia duten eta Kontseiluak berak sustatzen dituen lantaldeek, zenbait kasutan profesional boluntarioen laguntza duten adineko boluntarioek osatutakoek, non Osoko Bilkurara eta, azkenik, Foru Erakundera eramango diren txostenak eta proposamenak lantzen diren.
  • Lantaldeen koordinazioa, sortu berri den Batzorde iraunkor irekiaren bidez. Batzorde horretan, dekretuan organo betearazletzat jotzen den batzorde iraunkorreko kideei lantegietako arduradunak sartzen zaizkie.
  • Bilera orokorra, Kontseiluaren Osoko Bilkura deiturikoan, kide iraunkor eta noizbehinkako guztiei irekia, dagoeneko txertatuak zein potentzialak izan, Urteroko topaketa da, instituzioek parte hartzeko eta lankidetzan aritzeko kultura sortzeko eta horren inguruan kohesio globala lortzeko helburuarekin.

Aipatu behar dira Bizkaiko Adinekoen Kontseiluaren egitura horren ezaugarri batzuk, berezkoa (baina agian ez bakarra) dena:

  • Kontseiluko lehendakaria, nahiz eta diputatuak izendatu, Kontseiluaren iritzia entzun ondoren, Kontseiluaren alderdi sozialekoa da nahitaez, eta lotura historikoa izan behar du Hirugarren Sektore Sozialarekin, eta Kontseiluaren lidergoa bere gain hartu behar du, izatez eta baldintzarik gabe. Horrela, Foru Erakundearen borondatea erakusten du, eta nahiz eta Foru Erakundeak sustatua izan, ez da egongo haren menpe, baizik eta Kontseiluaren beraren helburuen mende. Beste batzuetatik bereizten duen ezaugarria da. Izan ere, foru-arduradunak mantentzen du lehendakaritza, eta Bizkaikoan, berriz, lehendakariordeak, eta horretan adierazten du Kontseiluarekiko eta Sailarekiko lotura eta inplikazioa.
  • Osoko Bilkura osatzen duten langileen kontseilariak – gehienez ere hamabi, titularrak eta ordezkoak, eta hiru gehiago izan daitezkeenak-, foru-agindu bidez diputatuak izendatzen baditu ere, Bizkaiko adinekoen lau elkarte nagusien (Nagusilan, Secot, Hartu-emanak eta Nagusiak) proposamen esplizitu eta nominalaren arabera izendatzen dira, eta, horrela, haiek osoko bilkuran nahi duten ordezkaritza bermatzen da, lurraldeko adinekoen elkarte-sarearen ordezkari gisa.
  • Osoko Bilkuraren erabakiak praktikan akordioa lortzekoak dira, baina halakorik gertatzen ez bada, alderdi instituzionaleko zein sozialeko kideen botoek pisu espezifiko bera izango dute: sailburu batek, boto bat.
  • Lantaldeak egotea Kontseiluko kide gisa, interesa duten adinekoek parte hartzeko zabalik dira, boluntario gisa, foru-izendapenik gabe, eta, horrela, Kontseiluak beste adineko batzuei bai eta Kontseiluak bere aholkularitza-, sustapen- edo proposamen-eginkizunean jorratu beharrekotzat jotzen dituen gai espezifikoei ere zabalik izango da. Kontseilua, lantaldeak edo lan-batzordeak eratzeko Dekretuan eranskin gisa agertzen badira, gaur egun Kontseilua bizi den errealitatea da lantaldeetan Kontseiluaren jardueraren funtsa den hori sortzen eta prestatzen dela.

Kontseiluaren egungo lan-ildoak

Kontseiluaren egungo lan-ildo nagusiak honako hauek dira:

  • Lantalde 1en bidez, “Bizkaia adin guztietarako” proiektua lantzen ari gara, OMEk sustatutako Hiri Lagunkoien Sareko programa oinarri hartuta eta Eusko Jaurlaritzaren Euskadi Lagunkoia programarekin koordinatuta. Adinekoen partaidetza soziala eta zahartze aktiboa sustatzea du helburu, eta udal-eremuko talde eragileei laguntzeko talde eragile gisa eratzen da, lagunkoitasun-programa inplementatzeko. Horretarako, udalekin elkarrizketan, errealitatearen diagnostikoak eta pertsona guztientzako lagunkoiagoak diren komunitate eta azpiegituretarako proposamenak egingo ditu. Lurralde historikoko hainbat udalerrik hartu dute programa, eta pertsona nagusiak dira egileak.
  • Lantalde 2ren bitartez, Kontseiluak mendetasun-egoeran dauden adinekoei erantzuna ematen dieten politika eta proiektu instituzionalak ezagutu, kontrastatu eta horiei ekarpenak egiten dizkie, eta, oro har, kontrasteak eta proposamenak egiten ditu adinekoei eragiten dieten gizarte-zerbitzuen arau erregulatzaileei, estrategiei, funtzionamenduari eta abarri buruz. Koordinazio soziosanitarioa, bizikidetza-unitateak, egoitzetan jarduteko protokoloak, Etxetik zentroak, iraupen luzeko zainketen trantsizio-planak, mendekotasuna prebenitzeko ituna eta Bizkaian autonomia pertsonala sustatzea bezalako proiektuak Lantaldearen agendaren parte dira.
  • Lantalde 3ren bidez, Kontseiluak lan egiten du adineko pertsonek gizartean duten gizarte-irudia edadismoak eta estigmatizazioak markatutako ikuspegi nagusitik aldentzeko, eta, horretarako, hainbat jarduera egiten ditu.
  • Duela gutxi laugarren Lantalde bat eratu da, adinekoen osasunaren zaintza sustatzea helburu duena. Lehenengo fasean, Biosilver proiektuan lankidetzan izan zen, mendekotasuna prebenitzeko zahartzearen azterketa epidemiologikoan. Bigarren saio batean, farmazialarien elkargoarekin lankidetzan, Bizkaiko hainbat lekutan esperientzia pilotuak sustatzeko, farmaziek pertsonen eta, bereziki, adinekoen osasunaren hezitzaile eta sustatzaile aktibo gisa izan daitezen.

Kontseiluak egin dituen beste ahalegin batzuk aipatzearren:

  • Foru Aldundiko Digitalizazio Zuzendaritzarekin batera, “Lagunkoitasun digitala” programa informatiko landu da, prestakuntzen bidez zailtasunak dituzten pertsonak mundu digitalera hurbiltzeko, belaunaldiz belaunaldiko arrakala hori gaindituz.
  • Garraio Sailarekin lanean ari gara – diputatuarekin eta adinekoekin bilerak eginez udalerri eta mankomunitateetan –, Sailaren mendeko zerbitzuak pertsona ahulenen beharretara eta garraioan gutxien hornitzen diren eskualdeetara egokitu daitezen.
  • Kontseiluak elkarrizketa izan du eta mantentzen du Foru Ogasuneko Departamentuarekin, zerbitzuen presentzialtasuna bermatzeko eta nagusiki adinekoentzat presentzialtasun horrek dakarren ekarpenari buruzko informazioa jasotzeko.
  • Kultura Sailarekin, “in situ” bisita egin ondoren, Kontseiluak irisgarritasun-txosten bat eta hobekuntza-proposamenak egin zituen Omako Basorako.

Azken gogoeta batzuk

Azkenik, nire ustez honako hau esan behar da:

  • Bizkaiko Adinekoen Kontseilua Bizkaiko adinekoen elkarte-ehunaren eta Foru Erakundearen arteko elkarrizketarako, kontrasterako eta proposamenetarako leku bat izateaz gain, elkarte-sarea bera elkartzeko eta kohesionatzeko eremua ere bada, helburu komun baten inguruan txertatuz eta Bizkaiko adinekoen elkarte nagusien artean hurbiltasuna sortuz. Eta gizartea eraldatzeko kultura komuna partekatuz, pertsonen hurbiltasunetik abiatuta.
  • Adinekoen Kontseiluak ez du arreta esklusiboa eta baztertzailea adineko pertsonengan jartzen, eta, nahi gabe ere, gizarte-talde hori gizartearen gune kutun batean kokatzea lortzen du, baina gizartetik kanpo. Aitzitik, Kontseiluak eta Kontseilua osatzen dutenek belaunaldien arteko eta zeharkako ikuspegiari eusten diote, eta gizarte batean kide aktibo eta solidario izateko konpromisoa dute, non desberdintasunak, kalteberatasunak eta babesgabetasunak kezkak diren, eta ez bakarrik adinagatik eta haren mugengatik.
  • Adinekoen Kontseiluak, Gizarte Ekintza Sailari atxikiak eta lotuak, uste du bere lana foru-gobernuaren ekintza-eremu guztietara mugatzen dela, adinez nagusi diren eta pertsona diren heinean, eta baldintza horrek guztiak homologatzen ditu gizartean. Ildo horretan lan egiten du Kontseiluak, eta, egia esateko, ez du trabarik aurkitzen, erakundeen babesa eta konplizitatea baizik.

Azken finean, kontua da onartzea adineko pertsona izateak eta adineko izatera iristeak pertsona bera, gizarte osoa eta bere gobernu-organoak kokatzen dituela, ez arazo baten aurrean, aukera baten aurrean baizik. Eta hori ez da begiratu behar ikuspegi instrumental batetik, baizik eta eredu gisa idenfifikatu.

[1] Eustaten 2022ko datuak: https://eu.eustat.eus/adinekoenpanoramaestatistikoa/2022/biztanleria.html

[2] Eustaten 2024ko abenduko datuak: https://eu.eustat.eus/elementos/ele0021600/ti_esperanza-de-vida-al-nacimiento-en-la-ca-de-euskadi-por-ano-segun-territorio-historico-y-sexo-2014-2023/tbl0021669_e.html