Laburreko zenbakia: 02/2024
Hiru urteko negoziazioen ondoren, 2023ko abenduaren amaieran, EBko Kontseiluaren Espainiako txandakako lehendakaritzapean, Europako Batzordea, EBko Kontseilua eta Europako Parlamentua akordio batera iritsi ziren Europako migrazio-itun berri bat[1] formalizatzeko, EBren migrazio- eta asilo-politika aldatzeko. Erreforma ez da berehala indarrean jarriko; aitzitik, 2024ko apirilerako aurreikusita dagoen behin betiko onespenak estatu kide bakoitzaren berrespena behar du nahitaez.
Ohar labur honetan, itunaren alderdi nabarmenetako batzuk azalduko ditugu, gizarte-erakundeek itunaren aurka adierazitako kritika batzuk azalduko ditugu, eta gai horri buruz, eta horrek Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko bi erakunderekin (SOS Arrazakeria Gipuzkoa eta Zehar-Errefuxiatuekin) izango dituen ondorioei buruz hitz egingo dugu. Erakunde horiek migratzaileei eta asilo-eskatzaileei harrera egiten diete.
Itunaren gako batzuk
Akordio berriak migratzaileak eta asilo-eskatzaileak hartzeko katearen urrats guztiak arautzen ditu (iristea, harrera, balorazioa, gaitzespena edo onarpena).
Itunak bost erregelamendu ditu, migrazioaren eta asiloaren kudeaketaren fase guztiak arautzen dituztenak, eta EBrako sarbidea gogortzen die migratzaileei eta asilo-eskatzaileei. Erregelamenduak honako hauek dira:
- Asiloa eta migrazioa kudeatzeko erregelamendu berria
Gaur egun indarrean dagoen araudiaren arabera (Dublingo Erregelamendua), asiloaren kudeaketa migratzailea sartzen den EBko herrialdearen erantzukizuna da. Sistema horren ondorioz, zenbait estatuk (esaterako, Espainiak, Greziak, Italiak edo Alemaniak) presio handiagoa jasaten dute, migrazio-fluxu handiagoak izaten baitituzte. Egoera hori zuzentzeko eta arintzeko, erregelamendu berriak elkartasun-mekanismo bat sortzea aurreikusten du, banaketa-formula berri bat ezartzen duena. Horren bidez, urtero gutxienez 30.000 asilo-eskatzaile bana daitezke migrazio-presio txikiena duten EBko herrialdeen artean. Hala ere, herrialde horiek aukera dute pertsona horiek beren lurraldean birkokatzea saihesteko, migratzaile bakoitzeko 20.000 euroko ekarpena ordainduta.
Mekanismo horrek, EBren arabera, “bigarren mailako mugimenduak zapuztu nahi ditu, estatu kideen artean erantzukizuna eteteko edo transferitzeko aukerak mugatuz eta, horrela, eskatzaileak bere erreklamazioa aurkezteko estatu kidea aukeratzeko dituen aukerak murriztuz”[2].
- Migrazio-krisiak eta ezinbesteko egoerak arautzen dituen erregelamendu berria
Araudi berriak aldi baterako eta salbuespenezko neurriak aurreikusten ditu migrazioaren eta asiloaren eremuko krisi-egoerei aurre egiteko. Esate baterako, estatu kide batek migratzaileen ezohiko joan-etorriari aurre egiten badio, elkartasun-mekanismoak lehenbailehen aktibatzea eskatu ahal izango du (birkokapenak, finantza-konpentsazioak edo bestelako neurriak).
- Eurodac Erregelamendua
Araudi honek etorkin irregularren eta asilo-eskatzaileen hatz-markak biltzen dituen datu-basea hobetu nahi du. Helburua da kontrolak indartzea, baimendu gabeko mugimenduak antzematea eta hobeto kudeatzea, eta egoera irregularrean dauden pertsonen itzulera erraztea.
- Asilo-prozedura berria
Prozedura erkide bat ezartzen da EB osoan, eta estatu kideek horri jarraitu behar diote pertsonek nazioarteko babesa bilatzen dutenean.
Mugako izapideak arintzen dira (ikusi hurrengo erregelamendua) eta asilo-prozedura sinplifikatzen da. Prozedura berriarekin, asilo-eskaeraren prozesua ezin da 6 hilabete baino gehiago luzatu. Epe horretan, asilo-eskatzaileek ez dute baimenik Europako lurraldean sartzeko. Halaber, estandar batzuk ezartzen dira asilo-eskatzaileen eskubideetarako, hala nola interprete-zerbitzua izateko aukera edo laguntza eta legezko ordezkaritza izateko eskubidea.
- Kontrol-erregelamendu berria
Erregelamendu honen helburua da EBn sartzeko baldintzak bete gabe sartzen den pertsona bati aplika dakiokeen prozedura zuzena azkar identifikatzen dela bermatzea. Kasu horietan, kontrola, Eurodacen hatz-marken identifikazioa, osasun- eta segurtasun-kontrolak eta erregistroa barnean direla, kanpoko mugetatik gertu egin beharko da, eta, horretarako, atxilotze-zentroak sortzen dira. Zentro horietan, migratzaileek edo asilo-eskatzaileek agintari nazionalen esku egon beharko dute, gehienez ere bost egunez. Kontrola amaitzean, interesdun guztiak dagokien prozedurara bideratuko dira: asilora, birkokapenera edo itzulerara.
Gizarte-erakundeek itunari egindako kritikak
Europako Batzordearen arabera, itun horri esker, “europarrek espero dute migrazioa modu eraginkorrean eta gizatiarrean kudeatzea, gure balioekin eta Nazioarteko Zuzenbidearekin bat etorriz”[3].
Hala ere, balorazio positibo hori ez dator bat ituna sinatu aurretik eta ondoren hainbat erakundek eta gizarte-mugimenduk egindako berehalako kritikekin. Amnesty Internationalek adierazi duenez, itunean jasotako akordioek “Europako asilo-eskubidea atzeraraziko dute, eta giza sufrimendu handiagoa eragingo dute”[4]. Mugarik gabeko medikuen ustez, “Migrazioari eta Asiloari buruzko EBko Ituna ez da Europako migrazio-krisiaren “irtenbidea, ezta akordio historiko bat ere. Euste- eta disuasio-politikekin jarraitzea eta areagotzea besterik ez da, mugak arbitrarioki errefusatuta eta kanporatzeak ardatz hartuta”[5]. Save the Childrenek oso zehatz laburbiltzen du akordioaren helburua: “Ituna mugak babestera bideratuta dago, eta ez migratzaileak babestera”[6].
Zeintzuk dira kritika horien arrazoiak? PICUMen (migratzaileen justizia soziala eta giza eskubideak bermatzeko lan egiten duen Europako sarea) sartuta dauden gobernuz kanpoko 50 erakundek sinatutako gutun baten arabera, migrazio-itunak “etorkinen atxiloketaren erabilera arbitrarioa normalizatuko du, baita haur eta familiena ere, arraza-diskriminazioa areagotuko du, krisi-prozedurak erabiliko ditu itzulketak ahalbidetzeko, eta pertsonak hirugarren herrialde seguru deiturikoetara itzuliko ditu, indarkeria, tortura eta espetxeratze arbitrarioa jasateko arriskuan daudenetara”[7].
Zehatzago, itun horren arriskuetako batzuk eta ondorio posibleak aipatuko ditugu, hainbat erakundetatik. Lehenik eta behin, mugako prozedurek migratzaileen hasierako atxiloketa aurreikusten dute, horretarako gutxieneko adinik zehaztu gabe. Atxiloketa horiek familiei eragin diezaiekete, eta, ondorioz, familia horietako kide diren haurrei ere eragin diezaiekete. Era berean, prozedura horrek inoren kargura ez dauden adingabeei eragin diezaieke, eta ez zaie familia berriz elkartzeko aukerarik ematen.
Bestalde, kontrol-prozedura horrek mugako atxilotze-zentroak eraikitzea eskatzen du, eta harrera-baldintza duinak kaltetu ditzake, saturatzeko benetako arriskua baitago, herrialde hartzaile nagusietan kontzentratuta daudelako (Espainia, Italia, Grezia…).
Asilo-izapideak arintzeari dagokionez (kasu bakoitza aztertzeko epeak gehienez ere sei hilabetera laburtzea du helburu), gizarte-erakundeek adierazi dute horrek erabakiak presaka hartzea ekar dezakeela, beharrezko informazio guztia kontuan hartu gabe (informazio hori jasotzea eta aztertzea atzeratu egin daiteke), eta horren ondorioz, asilo-eskatzaileen babesak murriztu egin daitezkeela. Gainera, prozedura berri horren ondorioa izango da, ziurrenik, EBtik kanpoko beste herrialde batzuetara presaka deportatzea, non giza eskubideak errespetatzen ez diren, eta, beraz, deportatutako pertsonek atxiloketa arbitrarioak edo torturak jasateko arriskua izango dute. Gainera, mugen kontrola kanpora ateratzeko eta EBk asiloa eskatzen duten pertsonak babesteko dituen erantzukizunak saihesteko joeran sakontzea ekarriko du.
Azkenik, migrazio-krisiak eta ezinbesteko egoerak arautzen dituen erregelamendu berriak aukera ematen du salbuespenezko egoeretan estatu kideek EBko asilo-arauak eta giza eskubideen eta errefuxiatuen nazioarteko zuzenbideak ezartzen dituen betebeharrak (migratzaileen etorrera izugarri handitzea, adibidez) ez betetzeko aukera. Salbuespenezko egoera horrek “neurrigabeko larrialdi-neurriak normalizatu ditzake Europako mugetan, eta aurrekari arriskutsua ezar lezake mundu osoko asilo-eskubidearentzat”, Amnesty Internationalek adierazi bezala.
Ituna Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko erakundeen ikuspegitik: SOS Arrazakeria Gipuzkoa eta Zehar-Errefuxiatuekin erakundeekiko elkarrizketa bat
Jarraian, Mikel Mazkiaranekin (SOS Arrazakeria Gipuzkoa) eta Arantza Chaconekin (Zehar-Errefuxiatuekin) itun berriari buruz izan dugun elkarrizketa bat hiru bideotan banatu dugu. Lehenengoan, Mikelek eta Arantzak itun honen sinadurari buruz dituzten iritziak azaldu dizkigute, tokiko ikuspegi batetik, hainbat gizarte-erakundek egindako kritikak osatzeko. Eskubideen murrizketari dagokionez zer dakarren eta zer ondorio izango dituen ere adierazi dute, batez ere asilo-eskatzaileentzat.
Euskal testuinguru politikoan, ituna sinatu aurretik, mugarri garrantzitsuak izan dira Eusko Jaurlaritzaren XII. Legegintzaldian. Alde batetik, Eusko Jaurlaritzako Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako Sailaren mendeko Migrazio eta Asilo Zuzendaritza sortzea. Zuzendaritza horrek esparru berean biltzen ditu immigrazioarekin eta nazioarteko babesarekin lotutako gaiak, eta asilo eta babes subsidiarioaren eskatzaileak.
Bestalde, 2021-2024[8] aldirako Agendaren Lehentasunen Euskal Programa 2021-2024 Ekintza Planean migrazioaren arloan funtsezkoak diren hiru jarduera sartzea: (i) migratzaileei harrera egiteko estrategia orokor bat finkatzea; (ii) asilo-politikan euskal eredu bat definitzea eta bultzatzea; (iii) egoera ahulean dauden migratzaileei babesa eta laguntza ematea.
Eta, azkenik, 2021ean Migraziorako Euskal Itun Sozialaren bultzada[9], aurrekoa berritzen duena (Immigrazioaren aldeko Itun Soziala Euskadin), eta 2022-2025eko Herritartasunaren, Immigrazioaren eta Asiloaren Kulturarteko VI. Planaren garapena[10], zeinak, besteak beste, bi oinarri nagusi baititu: (i) aipatutako Migraziorako Euskal Itun Soziala, eta Harrerarako Euskal Eredua.
Egoera horrekin, Arantzak eta Mikelek gogoeta egin dute bigarren bideoan Europako itunak EAEko migrazio- eta asilo-politika publikoetan izan ditzakeen inplikazioei buruz, Europan diseinatutakoaz bestelako norabidean doazela baitirudi, baina baita Europako itunak gizarte-erakundeen migratzaileekin eta asilo-eskatzaileekin esku hartzeko ereduetan eta estrategietan eta erakunde horiek EAEko administrazio publikoarekin dituzten solaskidetza-modu eta -espazioetan izan ditzakeen ondorioei buruz ere.
Azkenik, azken bideoan, Mikelek eta Arantzak Europako migrazio- eta asilo-politikak gogortzea eragin duten arrazoi edo baldintzatzaileei buruzko gogoeta egiten dute, eta gertaera hori ultraeskuindarren diskurtso populista eta xenofoboak Europan zabaltzearekin lotu dute, baita diskurtso ultraeskuindarrik ez duten herrialde batzuen migrazio-politikekin ere. Gainera, “nekropolitika” kontzeptuaren erabileraz aritu dira, Europak atzerriko biztanleenganako duen joera murriztaile hori ulertzeko. Egoera hori Europako herrialdeek Ukrainako (2022an Errusiak herrialde hori inbaditu ondoren) errefuxiatuak hartzeko egindako salbuespenezko politikarekin ez dator bat.
[1] Itunari, gako nagusiei eta dagozkien dokumentuei buruzko informazioa Europako Batzordearen webgunean eskura daiteke: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/promoting-our-european-way-life/migration-and-asylum/new-pact-migration-and-asylum_es Migrazio eta Barne Gaietarako Zuzendaritza Nagusiaren bitartez ere eskura daitezke::
[2] https://www.consilium.europa.eu/en/policies/eu-migration-policy/eu-migration-asylum-reform-pact/asylum-migration-management/
[3] Hemen: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/promoting-our-european-way-life/migration-and-asylum/new-pact-migration-and-asylum_es
H Hemen: https://www.amnesty.org/es/latest/news/2023/12/eu-migration-pact-agreement-will-lead-to-a-surge-in-suffering/
[5] Hemen: https://www.msf.es/noticia/pacto-la-ue-migracion-y-asilo-no-una-solucion
[6] Hemen: https://www.elsaltodiario.com/mena/pacto-migratorio-europeo-avala-detencion-ninos-ninas
[7] Hemen: https://picum.org/blog/open-letter-eu-human-rights-risks-migration-pact/
[8] Hemen: https://www.euskadi.eus/contenidos/informacion/prioridades_agenda2030/es_def/adjuntos/CAST-Programa-prioridades.pdf
[9] Hemen : https://www.euskadi.eus/contenidos/informacion/planes_estrategicos_inmigracio/es_planes/adjuntos/PACTO-CASTELLANO-2018.pdf Atxikipen-dokumentua ere eskuragarri dago: https://www.euskadi.eus/contenidos/informacion/planes_estrategicos_inmigracio/es_planes/adjuntos/PACTO-CASTELLANO-2018.pdf
[10] Hemen: https://bideoak2.euskadi.eus/2022/02/22/news_75231/VIPLAN_INTERCULTURAL_es.pdf