Ingurumen, gizarte eta gobernantza adierazleen bidez informazio jasangarria emateko eta egiaztatzeko gida praktikoa, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko Erakundeentzat

Azken hamarkadetan, Hirugarren Sektore Sozialeko erakundeak balioesten hasi dira, gizarte-ekintzan duten arrakastagatik ez ezik, garapen iraunkorrago bati egiten dioten ekarpenagatik ere. Hori dela eta, horrelako erakundeei beren jardunari eta jasangarritasunaren arloko arriskuei buruzko informazioa eskatzen hasi zaie, eta erakundeak hauek informazio mota hori emateak duen garrantziaz jabetzen ari dira.

Testuinguru horretan, Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV/EHU) US 22/24 ikerketa-taldeak, aldez aurreko azterlan baten bidez eta EDE Fundazioarekin lankidetzan, gida bat egin du, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko erakundeen sareak berak hautatutako ingurumen-, gizarte- eta gobernantza-adierazle garrantzitsuenak biltzen dituena. Gida tresna estandarizatua da erakunde horientzat (beren jarduera garatzen duten tamaina, eremua edo lurralde historikoa edozein dela ere), eta jardueren eta programen zerrenda soiletik harago joatea du helburu.

Emaitzak lagungarriak izango dira beren jarduerak -ematen duten informazioaren bidez- nola justifikatu behar dituzten hobeto ulertzeko eta gehien komeni zaizkien adierazleak hautatzeko.

Gida honek honako hauek emango dizkie erakundeei:

1. Hartu beharreko neurriei buruzko lehentasunak identifikatzea,
2. Egiten ari diren lanak neurtzea eta monitorizatzea,
3. Arriskuen kudeaketari eta ekintza-eredu berriei lotutako aldaketa positiboa sustatzea,
4. Stakeholder-ei informatzea iraunkortasunari egiten dioten ekarpenari eta inpaktuari buruz, modu eraginkorrean eta konparagarrian, eta, gainera, GJHen nazioarteko hizkera komuna, eta dagozkien Giza Eskubideekiko harremana erabiliz.

Ohar honetan, erabilitako metodologiaren, azterlanaren emaitzen eta, batez ere, informazio ez-finantzarioa aurkezteko gidak eskaintzen dituen tresnen eta metodoen laburpena eskaintzen da.

1.  SARRERA

Antolaketa-gardentasunaren kontzeptuak garrantzia hartu du (Magallón et al., 2017) baita irabazi-asmorik gabeko sektorean ere (Moreno-Albarracín et al., 2021). Sektore honetako gardentasuna funtsezko elementua da interes-taldeek erakundean duten konfiantza hobetzeko, erabakiak hartzeko prozesua hobetzen baitu, erakunde baten jarduna ebaluatzeko aukera emanez (Sanzo-Pérez et al., 2017). Hala, gobernuz kanpoko erakundeek eboluzionatu egin behar dute informazio garrantzitsua eskuratzeko: egiten den lana, sakabanatutako funtsen erabilera, eta erakundea gobernatzeko modua (Gandia, 2011). Horregatik, gero eta erakunde gehiagok bat egiten dute Nazio Batuek bereziki 2030 Agendaren eta Garapen Jasangarriko Helburuen definizioarekin bultzatutako jasangarritasun-mugimendu horrekin.

Jasangarritasun korporatiboko txostenak estimulu indartsua dira barne-elkarrizketarako eta erabaki jasangarriak hartzeko GJHei egiten zaien ekarpenari dagokionez. Hala ere, Hirugarren Sektore Sozialeko erakundeen kasuan, txosten horiek egiteko ahalegin handiagoa egin behar da, bai legedia bai txostenak egiteko orientabideak enpresa handientzat egiten baitira gehienbat.

Irabazi-asmoa duten kapital-enpresak ez bezala, Irabazi Asmorik Gabeko Erakundeak (ESFL) izaera pribatuko erakundeak dira, herritartasun- edo gizarte-ekimenetik sortuak, hainbat modalitatetan, eta elkartasun- eta gizarte-partaidetzako irizpideei erantzuten diete, interes orokorreko eta irabazi-asmorik gabeko helburuekin, eskubide zibilak eta kalteberatasun-baldintzak dituzten edo gizarte-bazterkeriako arriskuan dauden pertsonen eta taldeen eskubide ekonomikoak, sozialak edo kulturalak aitortzea eta gauzatzea bultzatzen dutenak. Ondasun publikoa zerbitzatzen dute komunitateei eta bertan bizi diren pertsonei mesede egiten dieten zerbitzuak eskainiz (Jones & Mucha, 2014).

Zehazki, Gizarte Ekintzako Hirugarren Sektoreko Erakundeei (ETSAS) dagokienez, eta eremu horretako informazioa ematen laguntzeko, lan honen helburua da adierazle egokienak hautatzea sektore honetako a) Ingurumen, b) Gizarte eta c) Gobernantzaren alderdiei buruzko informazio garrantzitsu eta fidagarri baterako, eta gida bat prestatzeko helburuarekin (Peña et al, 2024), informazio hori erabilgarria izan dadin erakundeentzat beraientzat eta haien stakeholder edo interes-taldeentzat.

Ingurumenari, gizarteari eta gobernu korporatiboari buruzko adierazle egokienak ezagututa, ETSASek beren ekintzen emaitzei buruzko informazioa modu egiaztagarriagoan eta konparagarriagoan eman ahal izango dute, eta erakundearen eta haren ingurunearen garapen iraunkorrari eta GJHak lortzeari egiten dioten ekarpena agerian utzi ahal izango dute. Horri esker, egiten ari diren ekintzak neurtu eta gainbegiratu ahal izango dira, eta onartu beharreko lehentasunak eta benetako aldaketak identifikatu ahal izango dira, arriskuaren kudeaketa eta jarduera-eredu berriak lotuz, bai eta alderdi interesdunei jasangarritasunaren arloan egiten duten ekarpenari eta inpaktuari buruzko informazioa eman ere.

2.    METODOLOGIA

Azterlan honen ardatza ETSASak dira, Euskal Autonomia Erkidegoaren testuinguru geografikoan; izan ere, sektore horretarako berariazko araudia dute irabazi-asmorik gabeko gizarte-ekintzako erakundeek.

Hainbat araudi eta gomendioren arabera (Espainiako Enpresen Kontabilitate eta Administrazio Elkartea [AECA], 2012; Global Reporting Initiative [GRI], 2022), 41 adierazle hautatu ziren aurrez. Adierazleen aurre-hautaketa hori ETSASeko erakundeetako arduradunei egin zitzaien inkesta, Ingurumen Adierazleen (IM), Gizarte Adierazleen (IS) eta Gobernantza Adierazleen (IG) informazioa ematea egokia den ikusteko, gaztelaniazko akronimoan (ASG) ezarritako ordenari jarraituz.

Emaitzak lortzeko, inkesta posta elektronikoz bidali zen (115 ETSAS erantzun ziren), eta inprimaki bat bete zen online 2023ko apirila eta maiatza bitartean. Erakunde parte-hartzaileek 1etik 5era bitarteko Likert eskala batean puntuatu zuten adierazleen interesa edo garrantzia; eskala horretan, 1 «erabat desados» dago, eta 5 «erabat ados» dago.

3.    IKERKETAREN EMAITZAK

Erantzun zuten erakundeetatik gehienak ( % 60) elkarteak izan ziren (ikus xehetasunak Peña et al, 2024). Inkestatutako erakundeen % 22,6 baino ez ziren bigarren edo hirugarren mailakoak. Gehienek ( % 36,5) gizarte-zerbitzuak ematen dituzte. Lurralde historikoen arabera, % 54,8k Bizkaian du egoitza, % 29,6k Araban, % 12k Gipuzkoan eta % 3,5ek beste nonbait. Tamainari dagokionez, entitateen % 57 txikiak edo ertainak dira, % 29,8 “mikro” gisa sailkatzen dira, eta gainerakoak ( % 13,2) entitate handiak dira.

Erantzunetatik abiatuta, 20 adierazle hautatu dira (3,5/5etik gorako puntuazioa lortu dutenak) (1. taula). Denek jaso dute gutxienez 5 puntu behin, eta batez besteko handiena duten lau adierazleei ez zaie erantzun bakar batean ere 0 puntu eman.

1. taula: EHSSko erakundeen iritzietatik abiatuta hautatutako adierazleen rankinga

Iturria: Geuk egina (Peña et al, 2024)

Puntuazio handiena lortu duten bost adierazleak gobernantzaren arlokoak izan dira. Barne-plangintza estrategikoari buruzko informazioa da adierazlerik garrantzitsuena (4,57). Hori ekoizpen arduratsuaren ODS-12arekin erlaziona daiteke. Bigarrenik, urteko kontuei buruzko adierazlea legoke, eta horrek zerikusia izango luke Gardentasunaren ODS-16arekin. Hirugarrenik, ETSASek garrantzitsutzat jotzen dute finantzatzaile publiko eta pribatuei buruzko informazioa (DBLO errespetatuz), eta horrek agerian uzten du Aliantzen ODS-17aren garrantzia. Ondoren, ikuskapen-organoko kideen osaerari buruzko adierazlea eta Giza Eskubideak defendatzeko mekanismoen adierazlea egongo lirateke, horiek ere 12. eta 16. helburuekin lotuta.

Ingurumen-adierazleen artean, honako hauei buruzko informazioa ematearekin lotutakoak izan dira garrantzitsuenak, aurkezten diren ordenan: sortutako hondakinen kudeaketa arduratsua, paper-kontsumoa murrizteko ezarritako neurriak eta lantokiko ingurumen-baldintzen hobekuntza araudia betetzetik harago (erosotasun termikoa, argi naturalaren erabilera, mugikortasun jasangarriko ibilgailuen aparkalekua, besteak beste).

Gizarte-adierazleen artean, honako hauek izan dira garrantzitsuenak: langile finkoen ehunekoari buruzko informazioa ematea plantilla osoari buruz, kontratatutako emakumeen ehunekoari buruz plantilla osoari dagokionez, eta feedbackerako edo atzeraelikadurarako mekanismoei buruz lantaldeen artean (bai langileena, bai boluntarioena).

4.  INFORMAZIO EZ-FINANTZARIOA AURKEZTEKO GIDAK EMATEN DUEN MATERIALA: LABURPEN-DOKUMENTUA ETA FITXA TEKNIKOAK

Laburpen-dokumentuak hautatutako 20 adierazleen zerrenda bat aurkezten du, gaikako arloen arabera ordenatuta. Laburpen honetan, erakundeak ondoz ondoko bi ekitalditako datuak islatzea espero da (informatzen den ekitaldiaren egoera eta aurreko ekitaldiarena), horrela, behaketa soil batekin, ekitaldi batetik bestera gertatu den aldaketa egiaztatu ahal izango da.

1. koadroan, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko erakundeentzako informazio ez-finantzarioari edo jasangarritasunari buruzko txostena osatuko lukeen lehen dokumentua aurkezten da: laburpen-dokumentua.

1.koadroa: Laburpen-dokumentua, adierazle guztiei buruzko informazioa jasotzen duena

Ondoren, laburpen-dokumentua bete ahal izateko, erakundeek “Fitxa Teknikoak” bete behar dituzte. Fitxa horiek adierazle bakoitzerako informazioa biltzen duen dokumentu zehatzagoak dira. Behar bezala interpretatzeko, lehenik eta behin, fitxa huts bat gehitzen da (“Eredu-fitxa”), jasotzen duten edukia hobeto azaltzeko. Fitxa horien helburua adierazleei buruzko informazioa ematea da, jakinarazi nahi diren gobernantza-, gizarte- eta ingurumen-arloei buruzko alderdiak laburbilduta. Alde horretatik, garrantzitsua da informazio finantzarioarekin gertatzen den bezala, informazio ez-finantzarioa ere konparagarria izatea. Horretarako, erakunde guztiek irizpide berberak jarraitu behar dituzte, bai informazioa zenbakizkoa edo kuantitatiboa denean (N), bai kualitatiboa denean (L). Horretarako, gida honetan ematen diren fitxa teknikoek informazioa eskaintzen dute, erakunde guztiek informazioa modu berean eman dezaten.

Jarraian, adierazle bakoitzari buruzko beharrezko informazioa betetzeko eta laburpen-dokumentuan sartu ahal izateko eredua aurkezten da.

2. koadroa: Adierazle bakoitzerako bete beharreko eredu-fitxa

Iturria: Geuk egina (Peña et al, 2024)

Jarraian, gobernantzaren 1. adierazle kualitatiborako fitxa teknikoaren adibide bat aurkezten da: Ikuspegia.

koadroa: 1. gobernantzaren adierazle kualitatiborako fitxa teknikoa: Ikuspegia

Iturria: Geuk egina (Peña et al, 2024)

Jarraian, fitxa teknikoaren bi adibide aurkezten dira, bat 1. adierazle sozial kuantitatiborako (langile finkoak) eta bestea 2. adierazle sozial kuantitatiborako (kontratatutako emakumeen ehunekoa).

4. koadroa: 1. gizarte-adierazlearen fitxa teknikoa: langile finkoen ehunekoa

Iturria: Geuk egina (Peña et al, 2024)

5. koadroa: 2. gizarte-adierazlearen fitxa teknikoa: kontratatutako emakumeen ehunekoa

Jarraian, 1. ingurumen-adierazlearen (Hondakinen kudeaketa) fitxa teknikoaren adibide bat aurkezten da.

6. koadroa: 1. ingurumen-adierazlearen fitxa teknikoa: Hondakinen kudeaketa.

Fuente: Elaboración propia (Peña et al, 2024)

Gainerako fitxa teknikoak ikusteko, joan proposatutako gidara. Horrez gain, informazioa kanpotik egiaztatu ahal izateko gomendioak ematen dira.

5.    BIBLIOGRAFIA

AECA (2012). Información integrada: el cuadro integrado de indicadores (CII-FESG) y su taxonomía XBRL. Madrid.

Gandía, J. L. (2011). Internet disclosure by nonprofit organizations: Empirical evidence of nongovernmental organizations for development in Spain. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 40(1), 57‑78. https://doi.org/10.1177/08997640093437

GRI (2022). GRI Standards. https://www.globalreporting.org/how-to-use-the-gri-standards/gri-standards-english-language/

Jones, K. R., & Mucha, L. (2014). Sustainability assessment and reporting for nonprofit organizations: Accountability “for the public good”. VOLUNTAS: International Journal of Voluntary and Nonprofit Organizations, 25(6), 1465-1482. https://link.springer.com/article/10.1007/s11266-013-9399-9

Magallón-Rosa, R., Bolaños-Huertas, V., & Anderica-Caffarena, V. (2017). Changing civil society in Spain through transparency and civic technologies. Observatorio, 11(3), 61‑77. Academic Search Premier. http://hdl.handle.net/10016/25885

Moreno-Albarracín, A. L., Ortega-Rodríguez, C., Licerán-Gutiérrez, A., Labella, Á., & Martínez, L. (2021). Transparency indicators to improve accountability for non-profit organizations: a Spanish case study. Technological and Economic Development of Economy, 27(3), 763‑782. https://doi.org/10.3846/tede.2021.14821

Peña-Miguel, Noemí, Corral-Lage, Javier; Saitua-Iribar, Ainhoa; García-Delgado, Sonia; Ipiñazar-Petralanda, Izaskun; Sáez de Cámara Oleaga, Estíbaliz; Pérez Estrada, Miren Josune; Peña Esteban, Joseba Iñaki de la (2024). Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko erakundeentzako gida, informazio ez-finantzarioa emateko eta egiaztatzeko: Ingurumen, gizarte-eta gobernantza adierazleak. – Guía para la emisión y verificación de información no financiera de las entidades del Tercer Sector Social de Euskadi. Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea, Argitalpen Zerbitzua.

Sanzo-Pérez, M. J., Rey-Garcia, M., & Álvarez-González, L. I. (2017). The Drivers of Voluntary Transparency in Nonprofits: Professionalization and Partnerships with Firms as Determinants. Voluntas 28, 1595–1621 https://doi.org/10.1007/s11266-017-9882-9