Laburreko zenbakia: 02/2020
Hautsitako femur batetik sortutako zibilizazioa
Konfinamendu luze honetako lehen asteetan, José Miguel Valleren blogeko testu bat iritsi zitzaigun, eta bereziki egokia iruditu zitzaigun garaiotarako “atzealdeko musika” gisa. Ikerketa antropologikoa oinarri hartuta, egile batzuek itxuraz garrantzigabea dirudien gertakari bati egiten diote erreferentzia, femur bat hausteari, haiek zibilizazio gisa hartzen dutenaren jatorriari data jartzeko. José Miguelen hitzak hartuz:
“Hain zuzen ere konfinamendu eta atsekabe egun hauetan sareetan dabil istorio hau, baina Margaret Mead 1901-1978 (1901-1978) feminismoaren aitzindari eta antropologo kulturalaren ahotan jarrita. Meadek dioenez, antzinako kultura batean zibilizazioaren lehen seinalea hautsitako eta orbaindutako femurra zen. Azalpen etnografikoak berriz ere laguntza- eta zaintza-ekintza batera garamatza: «Hautsitako eta orbaindutako femurrak adierazten du norbaitek denbora izan zuela erori zenarekin geratzeko, zauria tratatu zuen, pertsona segurtasunera eraman zuen eta zaindu egin zuen sendatu arte». Meaden ondorioa ukaezina da eta animalia gizatiar gisa harro egon beharko genuke: «Zailtasunean norbaiti laguntzea da zibilizazioaren hasiera».”[1]
Uste dugu hori sarrera ona izan daitekeela hainbat eta hainbat lagun eta erakundek egunotan egin duzuen eta egiten jarraitzen duzuen zeregin eta ekintza urgentearen zentzua adierazteko. Zibilizazioa zaintzatik sortu da, eta behar handiena duten pertsonei laguntzetik, inor atzean ez uztetik. Are gehiago, edo batez ere, ingurunea aurkakoa eta mehatxuzkoa bihurtzen denean. Horrelako uneetan gerta daiteke bizirauteko beharrak beste norbait “karga” gisa ikusaraztea, edo kudeaketa neoliberalaren hitzetan, garapen ekonomikorako oztopo gisa, baliabideak kontsumitzen eta itotzen dituen, distortsionatzen dituen, edo gizarteari eraginkortasuna galarazten dion norbait bezala. Uneotan nabarmentzen da gizatasuna, “mundu zibilizatu” izendatzen duten horretan sustraiak ikus daitezke.
Hori dela eta, denoi ezarri zaigun mundu osoko larrialdi baten aurrean, Hirugarren Sektore Soziala beharrezko presentzia ordezkaezina da, urgentzia, behar, babesgabetasun, zailtasun, gabezia edo arriskuen hainbat eta hainbat egoeraren aurrean. Eta batez ere gizartearen zati zaurgarrienari begiratuz: egoera honen ondorioak gehien sufritu dituzten eta sufritzen jarraitzen duten pertsona eta kolektiboak. Sare, erakunde eta pertsonez osatutako sektoreak ez du etsi eta jarraitzen du urgentziazko neurri eta ekintzak egituratzeko lanean, gutxienez, ahal den neurrian benetako larrialdi sozial honen ondorioak arintzeko.
Izan ere, egoera honek guregandik onena ematea eskatzen badigu ere, nabarmentzen jarraitu behar dugu ez digula denoi berdin eragiten, ezta hurrik eman ere. Futuro en Común plataformatik dioten moduan, “Pandemiak izaera ugaritako egiturazko desberdintasunak jartzen ditu agerian (ekonomikoak, sozialak, generoari lotutakoak eta abar), herrialde barruan eta herrialde artean, baita ingurumen-desorekak ere, horren sorreraren oinarrian baitaude.”[2] Egunotan desberdintasun horiek guztiak oso gordin ari dira agertzen, eta pertsona gisa, gizarte zibil gisa (antolatua izan edo ez), eragile sozial gisa eta bereziki Hirugarren Sektore Sozialeko erakunde eta kolektibo gisa, gure lekuan jartzen gaituzte, inor atzean ez geratzeko aukerak eta erantzunak emateko beharraren aurrean.
Balkoira ateratzea. Ikusi ezin diren txaloak erreskatatzen.
Balkoiak eta leihoak topaketarako leku pribilegiatu bihurtu diren egunotan, egunero, eta nolabait, borrokan ari zareten guztiei gure txaloa iritsarazteko eta egunero aitorpena egiteko saiakera egiten dugu, batez ere, gure osasun-zerbitzuetakoei. Edozein ospitaletako langileei txaloka ateratzen diren kolektibo profesionalen irudiak behin eta berriz agertzen dira albisteetan. Nolabait egin duzuen eta egiten ari zareten zaintza-lan handi hori eskertu behar dizuegu, zuek zareten hori bistaratu, pandemia eusteko oztopoa, azken euste-sarea, kasu askotan hitzez hitz, bizitza askotarako. Gorputzak bizitzak eusten.
Bitartean, kolektibo ugariri aitorpena egiteko eta txalo jotzeko kokapen berrien inguruko mezu-uholdeak jarraitzen du sareetan: supermerkatuko kutxazainei, garraiolariei, ordezko produktuak jartzen dituztenei, etxeko langileei… Dagoeneko errutinazkoa den sareetako aitorpen-deialdien jario horretan, agian erdigunekoak ez diren espazioetan, sektoreko erakundeak, profesionalak eta boluntarioak ere agertzen gara. Euste-marea horren, bizitza mantentzen duten zaintza, arreta eta laguntza sare horien parte sentitzen gara. Ez da anekdota hutsa gure jardueretako askok indarrean jarraitu izana funtsezko zerbitzuen zerrenda horretan konfinamenduaren egunik gogorrenetan, gaur egun arintze-aldiari lasaitasun handiagoarekin aurre egiten dion arren.
Hor egon gara eta hor gaude, baina batzuetan, eta esan behar da, ez oso bistan.[3] Lehen egunetan ikusten genuen, erakundeen sare sozial eta webgune askotan nabigatzeko garaian, haien jardueretan “mundu berri” honen larrialdiarekiko erreferentziak eta aldaketak identifikatzea kostatzen zitzaigun. Aldiz, nolabaiteko neurria eta ikusgarritasuna zuten sare eta erakunde askok lekua hartu eta ekintza solidarioko proposamenak egiten zituzten, oinarriko erakunde askok (lehen mailako deitzen diegunak) bigarren plano diskretua zuten, komunikabideekiko jarduerari dagokionez behintzat. Hori dela eta, konfinamenduaren lehen egunetan, gure buruari galdetzen genion: Non daude erakundeak? Non ari dira orain komunikabideetan, sareetan ageri ez diren Sektoreko indar horiek guztiak? Non daude leiho eta balkoietatik aitorpenik sortzen ez duten pertsona eta kolektibo horiek guztiak?
Gehiago sakondu genuen eta galdetu egin genuen, hurbildu egin ginen, eta kontakizunak entzuten hasi ginen, eta lehen eskutik ezagutu genuen garatzen ari diren lan guztia. Azkenik, zuetako askok dakizuen moduan, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko erakundeetan Covid-19ak izan duen eraginari buruzko presazko ikerlana abiatu genuen. Galdetegi baten bidez (astebete inguruan baliozko 180 erantzun baino gehiago jasota) eta eztabaida-talde ugaritan lehen eskutik entzun ahal izan genuen arlo eta ingurune ugaritatik pandemia hasi zenetik erakundeak, sareak eta sektoreko pertsonak garatzen ari diren lana.
“Errealitate leiho” horietatik, ikusi ahal izan dugu krisia hasi zenetik erakundeek izugarrizko lana egin dutela, urgentziaz benetan prekarioa eta konplexua den errealitate bati erantzuna emanez. Hainbat eta hainbat laguni ia militantea izan den laguntza eman zaiela ikusi dugu, eta azken batean, dagoen arrakala soziala estutzeko esfortzua; izan ere, oraindik ere bizi dugun larrialdi-une hauetan, beste behin ere, izugarrizko desberdintasuna bistaratu du horrek.
Presente dagoen Euskadiko Hirugarren Sektore Soziala, adineko pertsonen erakundeetan, batez ere egoitzak eta eguneko zentroak kudeatzen dituztenetan, egindako lanaren bidez, ageriko arriskuarekin eta beharrezkoak baino askoz ere baliabide gutxiagorekin, kolektibo horri gehien bat eragin dion pandemia eusten saiatu dira. Gain hartzen duen errealitate baten aurrean itxaropenik gabe dauden pertsonen taldeak, hitzez hitz, bizitza mantentzeko larrialdiko lanean, kutsatzeak esparruetan sar ez daitezen edo gutxienez haiek isolatzen saiatuz. Azken batean, gizatasunez, iragaitea eta hainbeste galeraren minari lagunduz.
Erakundeek hutsetik eta denbora errekorrean egituratu behar izan dituzte etxerik gabeko pertsonentzako ostatu seguruen zerbitzuak, administrazioekin lankidetzan. Boluntarioek eta langileek bazterkeria-egoeran zeuden pertsonei laguntza eman diete izan dituzten egoera ugarien aurrean. Baliabideak bilatu behar izan dituzte oso oinarrizko beharrei erantzuteko, eskasia, ziurgabetasuna eta zailtasuna nagusi ziren ingurunean. Migratzaileentzat, kaleko emakumeentzat, baimenekin ateratako presoentzat eta abarrentzat ostatu-irtenbideak bilatu behar izan dituzte.
Profesional batzuek kontatu dute tutoretzapeko etxeetan neska-mutilekin batera konfinatuta egon direla, etxera itzuli ezinik, birusa ez zabaltzeko eta haiek zaintzen jarraitu ahal izateko. Bazterkeria-egoeran dauden familietako haurrentzat baliabideak topatu nahian ibili dira, funtzionatzen jarraitzen duen eskolako hezkuntza-baliabideak nolabait eskura ditzaten. Desgaitasunaren inguruko hezitzaileak, egoitzetatik “jardunaldi osoko” arreta eskaintzen, edo “tsunami” honen aurretik eguneko zentroetan egon ohi ziren pertsonekin konektatuta jarraitzeko mila modu bilatu nahian. Konfinamenduaren espazio murriztuan aisialdi-alternatibak eskaintzeko ideiak pentsatzen.
Indarkeria matxistaren biktima diren emakumeei babesa emateko zerbitzuetan lan egiten dutenak saiatu dira harremana mantentzen erasotzaileekin batera bizi diren emakumeekin edo egoitza-baliabideetatik esku-hartzen. Etxeetan isolatuta dauden adineko pertsonekin harreman-sareak egiten dituzten boluntarioak, benetako beldur-egoerei aurre egiteko esperantza mantentzen saiatzen direnak, bakartasunari aurre eginez, eta askotan galerari aurre egin beharrarekin. Desgaitasun fisikoaren, ekonomia sozialaren eta solidarioaren, aisialdi hezitzailearen, osasunaren, nazioarteko lankidetzaren, familiei emandako laguntzaren, gizarteratze-enpresen eta antzeko arloetako erakundeak, bakoitza bere espezifikotasunetik, bere misiotik. Beti pertsonekiko eta hartzaileekiko gertutasunez, eta haientzako behar eta larrialdien aukera zabala landu behar izan dute, zenbait modu bilatuta.
Euskadin Hirugarren Sektore Sozialeko lana ikus daitekeen hainbat eta hainbat adibide daude, askotariko behar sozialen laguntzan, asistentzian eta berehalako erantzunean dago eta jarraituko du egoten. Errealitateak askotarikoak dira, eta ikusgarritasun oso gutxi dute. Erakunde eta pertsona asko baliabide gutxirekin lanean, sormen handiz, eta askotan, arrisku nabarmenekin arreta emateko lehen lerroan lan eginda.
Detektatu dugun ikusgarritasun urri horrez gain, modu osagarrian, gizarteak erakundeen lanarekin konektatzen jarraitzen duela eta haien ekarpenari aitorpena egiten diola uste dugu baita ere. Hala jasotzen da egiten ari diren ikerlan batzuetan, adibidez, BBK-Behatokiak egindako “Bizkaian COVID-19ari buruzko herritarren pertzepzioari buruzko inkesta”n. Bertan, sektoreko erakundeek bigarren lekuan ageri dira koronabirusaren krisiaren aurrean egindako jardueraren balorazioari dagokionez. Agian kostatu egiten zaigu larrialdi-uneetan komunikazio proaktiboaren bidez gure burua ikusgarri egitea. Eta hala ere, gure sormen soziala, txikiagotu ordez, badirudi mantendu edo handitu egin dela.
Presazko erantzun koordinatua.
Hirugarren Sektore Sozialaren Behatokitik, jabetzen gara jokoan jarri diren proposamen eta ekintzen aukera ugaria izan dela, sektore gisa garatzen ari garen ekimenak ugariak direla. Horrez gain, horiek nola elkarlotu eta nola ulertu ere jabetu gara, ez puntual edo isolatu gisa, baizik eta “zerbaiten parte” eta ”zerbaitekin egituratuta”.
Sektore gisa eta erakunde gisa, arreta-sistemen eta erakunde mailako arkitekturaren parte garela uste dugu, eragile publiko nahiz pribatuekin (formal, instituzionalizatu edo informalak) lotuta, zerbitzu eta ekimenen sare handi baten parte. Erakunde publikoekin modu ausartean aritzen gara lankidetzan, eta zehazki eta batez ere, gizarte-zerbitzuen sarearekin, erakunde eta zerbitzu asko funtsezko lotura baikara. Korporazio, sare eta sareen sare handien parte gara. Kolektibo espezifikoetan oinarritutako erakundeak ere bagara, neurri handian, tokiko komunitate eta lurraldeetan, gizartean kapilaritate handiko ekimenak, eta uneotan, herritarren esfortzuekin konektatutakoak. Hain zuzen ere, herritarren esfortzuak asko berritu dira egoera honetan.
Puntu honetan, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko sareen lana nabarmendu dezakegu. Koordinazioko, jasotzeko eta informazio-transmisioko etengabeko inertzian dauden sareak, eta Eusko Jaurlaritzako saileko erakunde arduradunekin nahiz agintariekin eguneroko kontaktua dutenak.
Beste ekimen batzuen artean, garrantzitsua izan da Elkarrizketa Zibilaren Mahaiari atxikitako lantaldean sareak egotea. Mahai horren helburua da zaurgarritasun-egoeran dauden pertsonen egoera eta behar zehatzak ezagutzea, bereziki bazterkeria larrian eta etxerik gabe daudenen kasuan, haiei modu koordinatuan erantzun ahal izateko. Izan ere, eta lehendakariak berak Hirugarren Sektore Sozialeko sare eta erakundeei egindako aitorpenean aitortu duen moduan, erakunde arteko lankidetza eta lankidetza publiko-pribatua ezinbestekoak izan dira elkartasunaren bidez egoera honetan zehar sortutako arrisku gehigarriko egoerak arintzeko. Lankidetza-esfortzu horretan, Sareen Sarea Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko Sareen Sarearen lana ere nabarmendu behar dugu, azken urteetan eraikitzen joan garen sektoreko arkitektura horretan beste elementu gehigarri bat baita.
Azkenik, aipatu behar dugu egoera hau proba latza izan dela sektorerako, arlo eta lurraldeen egituraketari dagokionez. Etengabeko komunikazioa dagoen arren, erakunde gehienak ez dira gai izaten ari larrialdiaz harago erantzuna emateko. Sareek batzuetan zailtasunak dituzte hain artikulatuta ez dauden errealitateak ezagutzeko, hain profesionalizatuta ez dauden esku-hartze eremu jakin batzuetako edo landa-inguruneko egoerak txertatzeko, adibidez. Ziur gaude sareko lanak aurrerapena dakarrela, baina ez da erraza beti hain askotarikoa den sektore batean errealitatea ezagutzea eta entzutea.
Konprometitutako zeregina, eta sektorean arrastoa uzten duena.
Egiten ari garen lanak ez gaitu kaltegabe uzten. Giza sufrimenduarekiko esposizioa barnean daramagun zerbait da, baina hala ere, asko dira bizitzen ari garen irudiak, esperientziak eta minak, eta zalantzarik gabe, pertsona eta erakunde gisa garatu egin beharko ditugu.
Ñabardura oso zehatzak dituen giza kostua. Kostua, alde batetik, hartutako arriskuei dagokienez, eta askotan, hartutako kutsatzeei dagokienez. Babes-baliabideen gabezia konponduta dagoela dirudien arren, sektoreko erakundeentzat, egoera prekarioa izan da arlo horretan, eta kutsatzeak edo kutsatze-arriskuak sortu dira.
Kostuak, eta batez ere, sufrimendua. Horrelaxe, beste pertsona batzuen minaren aurrean sufritzen dugun pertsonak. Egoera hain gogorrak jasan ezin dituzten taldeak. Akidura fisikoarekin, eta batez ere, emozionalarekin. Egoera jasanezinak eutsi nahian, erantzun gutxi duten errealitateei erantzun nahian. Eta aldi berean, konfiantzaz larritasun, beldur eta ziurgabetasunekin batera kontakizunak eskaintzen dizkiguten pertsona horiei entzunez eta harrera eginez. Egonezin eta inpotentzia sentipen sakona kontatzen diguten langile eta boluntarioak.
Azkenik, gizarteko beste eremu askotan bezala, enplegu, okupazio eta iraunkortasun ekonomikorako zailtasunei dagokienez kostuak dituen eta ziurrenik izango dituen sektorea da. Proiektu eta ekimen askoren etorkizunari buruz ziurgabetasun handia dago, batez ere gizarte-zerbitzuetako zerbitzu-zorrotik kanpo daudenetan, eta ziurgabetasuna, bestalde, orain itxita dauden edo etorkizunean aktibatu gabe gera litezkeen zerbitzuetan lan egiten dutenen artean ere. Puntu honetan, proiektuez eta arretaz harago, prekarietate handiko errealitateak eta baliabide gutxi dituzten pertsona askok duten egoeragatiko kezka ere hor dago, militantzia hutsetik harago erakundeetatik haiei erantzun ahal izateko. Erakunde eta sare batzuetan[4] entzun daiteke berreraikitzeko funtsak norantz bideratuko ote diren, eta non geratuko ote den uneotan hain garrantzitsua den zeregin soziala.
Ikaskuntza eta galdera asko geratuko dira. Gaur esan dezakegu: egon ginen, bagaude eta egongo gara.
Badira urte batzuk dagoeneko gaur egun Sareen Sareako presidente den Pablo Gonzálezek Euskadiko Gizarte Ekintzaren Hirugarren Sektorearen aurkezpen-bideo batean, gaur egun harrotasun pixka batekin gogoratzen dugun esaldi hau bota zuela: “egon ginen, bagaude eta egongo gara”. Egia da garai honek galdera asko utziko dizkigula eta sektore nahiz erakunde gisa zalantzan jarriko ditugula gauza asko. Ziur eskaini dugun edo eskaintzen ari garen erantzun oro ez dela zuzena, eraginkorra eta ondo bideratutakoa. Ziur badirela ikusteko gai ez garen eta behar bezala erantzuten ari ez gatzaizkien “zuloak” edo gabeziak. Baina batez ere, ziur gaude gaur bagaudela, orduan egon ginen bezala eta etorkizunean egongo garen bezala. Horregatik uste dugu bidezkoa dela hainbeste lagunek egin duten lana eskertzea eta aitortzea, ikusten ari garen moduan, oraindik ere erantzun hain ederra, zehatza eta nahiko gertukoa emateko gai izan baitira eta izaten ari baitira. Bere min eta sufrimenduei erantzuteko antolatutako gizartea. Egon ginen, bagaude eta egongo gara.
[1] https://espaciosumanocero.blogspot.com/2020/03/la-humanidad-se-inauguro-con-un-acto-de.html?fbclid=IwAR36lUBL7ld4dYP9_-fA6q2BBeYKEy-Vkz4GwBvQ7KeG4xqBo9glKkJsYps
[2] https://futuroencomun.net/medidas-covid19-vulnerabilidad/
[3] Ikusgarritasun txikiko informazioa egia izan daitekeela uste dugun moduan, batez ere maila sozialean, egia da baita ere hainbat erakundek eta sektoreko sareek egoera honen inguruan gertatzen ari diren egoera zehatzen salaketa- eta ikusgarritasun-lan handia egin dutela. Egoera horri buruzko informazio gehiago topa dezakezue behatokitik egin genuen aurreko laburpenean. Euskadiko Hirugarren Sektore Soziala, Covid19ak eragindako alarma-egoeraren aurrean https://t.co/LtpPGFjeXI?amp=1
[4] https://www.cepes.es/boletin_digital/noticia/701_patronal-economia-social-solicita-politicas-reconstruccion-apueste-empleo-estable-inclusivo-calidad#