Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko erakunde txiki eta ertainen errealitatea eta erronkak

SARRERA

Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren (EHSS) erakunde txiki eta ertainak  euskal gizarte-sarearen oinarrizko zutabe dira. Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren Liburu Zuria 2024ko datuen arabera, erakunde horiek sektore osoaren ia %75 ordezkatzen dute, eta, ondorioz, pisu kuantitatibo eta kualitatibo ukaezina dute gizarte-sarearen antolaketan. Erakunde horien jarduera komunitate-dinamikei estu lotuta dago, eta, neurri handi batean, oinarri-mailako esku-hartze sozialera bideratzen da; horrela, ezinbesteko rola betetzen dute gizarte inklusibo, solidario eta kohesionatu baten eraikuntzan.

Hala ere, garrantzi hori gorabehera, erakunde txiki eta ertainak EHSS osoaren aldean errealitate berezi batek markatzen ditu: egitura arinak, boluntariotzaren nagusitasun handia, neurri handi batean sektore publikoaren mendeko finantzaketa eta lurralde-esparru nagusiki lokal eta komunitarioa. Ezaugarri orokor horiek, sektorearen aniztasunaren adierazgarri direnak, ahulezia espezifiko batzuk ere sortzen dituzte, eta horiek baldintzatzen dute —besteak beste— haien iraunkortasuna edo gizarte-ikusgarritasuna, aurrerago ikusiko dugun bezala.

EHSSren esparru estrategikoak, Euskadiko Hirugarren Sektore Soziala Sustatzeko Estrategiaren (EHSSSE) bidez definituak, berariaz aitortzen du errealitate hori. Zehazki, EHSSSEren XII. Legegintzaldiko 9. jarduketak azpimarratzen du erakunde txiki eta ertainen gaitasun antolatiboak indartzeko beharra, haien jarraipena bermatzeko eta sektorearen aniztasuna eta aberastasuna zaintzen laguntzeko. Aitorpen estrategiko hori islatu egiten da, halaber, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren Liburu Zuria 2024 delakoan, zeinak separata bat biltzen baitu erakunde txiki eta ertainen egoeraren analisiari eskainia, eta non haien erronka nagusiak identifikatzen diren.

Testuinguru horretan, eta erronka horietan sakontzeko eta erantzun-bide posibleak aztertzeko asmoz, Behatokiak online tailer bat antolatu zuen irailean: “Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko erakunde txiki eta ertainen errealitatean sakonduz: erronka partekatuak eta ekin-ildoak”. Tailer horretan erakunde txiki eta ertainetako hainbat ordezkarik parte hartu zuten, eta helburu nagusia izan zen topaketa, hausnarketa eta lan kolektiborako gune bat sortzea. Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren Liburu Zuria 2024 delakoan erakunde txiki eta ertainentzat egindako separata jasotako diagnostikotik eta erakunde horiek Liburu Zurirako galdetegian emandako erantzunen bidez jasotako erronken sintesitik abiatuta, tailerrak aukera eman zuen erakunde txiki eta ertainen erronken ulermen partekatua sakontzeko, eta, aldi berean, informazioa kontrastatu eta aberasteko, proposamen eta ekintza-ildoen diseinurako ekarpenak jasoz[1].

Dokumentu labur honek, beraz, Liburu Zuria 2024 prestatzeko prozesuan eta aipatutako tailerrean lortutako emaitzetan oinarrituta, EHSSko erakunde txiki eta ertainen erronka espezifikoen ikuspegi sistematikoa eskaintzen du. Aurretik, erakunde txiki eta ertainak sektorearen barruan bereizten dituzten ezaugarriak xeheago azaltzen dira, erronka horiek hobeto ulertzeko testuingurua eskaintzeko asmoz.

Helburua da erakunde txiki eta ertainen errealitatea hobeto ezagutzen eta aitortzen laguntzea, baita haien etorkizuneko sendotzerako gako erabilgarriak identifikatzea ere.

Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren erakunde txiki eta ertainen ezaugarriak

Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko (EHSS) erakunde txiki eta ertainak euskal komunitate-sarearen isla diren erakunde anitz eta askotarikoak dira. Haien pisu kuantitatiboa nabarmena da: sektorea osatzen duten lau mila erakundetik gora, hiru laurden inguru kategoria horretan sartzen dira; beraz, EHSSren egitura-atal nagusietako bat dira. Haien profila, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren Liburu Zuria 2024 eta bertan jasotako separata islatu den bezala, kontrastez betea da: gizarte-indar oso zabala, baina, oro har, antolamendu-egitura hauskorragoetan eta erakunde handiekiko edo oso handiekiko maniobra-tarte txikiagoetan oinarritua.

Ekonomiaren ikuspegitik, erakunde txiki eta ertainak urteko 300.000 eurotik beherako diru-sarrerak dituzten erakundeak dira, eta horien artean errealitate oso desberdinak aurkitzen dira: urtean 12.000 eurotik behera dituzten elkarte txiki-txikietatik hasi eta kategoria horren goiko mugara hurbiltzen diren erakunde ertainetaraino. Nolanahi ere, multzo horren ezaugarri nagusia da baliabide ekonomiko oso urriekin dabiltzan erakundeen kopuru handia: laurden batek baino gehiagok ( % 27,3) 12.000 euro baino gutxiago ditu urtean, eta heren batek baino gehiagok ( % 36) 60.000 €eta 300.000 €artean.

Erakunde txiki eta ertainen pisu ekonomiko agregatua mugatua da sektore osoarekin alderatuta: EHSSk euskal BPGaren %2,4 inguru ordezkatzen duen bitartean, erakunde txiki eta ertainek %0,4 besterik ez dute ekartzen. Hala ere, erakunde horien balioa ezin da BPGaren arabera soilik neurtu. Haien ekarpena gertutasunean, boluntariotza mobilizatzeko gaitasunean eta tokiko sustraietan datza —dimentsio horietan, haien ekarpena ukaezina da—. Izan ere, erakunde txiki eta ertainek ehun mila boluntario baino gehiago bideratzen dituzte, eta EHSSk bideratutako ekintza boluntarioaren % 60 baino zertxobait gehiago dira. Ordaindutako langileei dagokienez, zenbatekoak askoz txikiagoak dira: bost mila pertsona pasatxok egiten dute lan erakunde horietan, hau da, sektoreak sortutako enplegu guztiaren bederatziren bat baino ez.

Forma juridikoari dagokionez, erakunde txiki eta ertainak elkarte izugarriak dira: % 97 inguru elkarte horien barruan daude, eta ehuneko hori sektore osoan ikusten dena baino handiagoa da. Horrek esan nahi du erakunde horietan parte-hartze komunitarioaren garrantzia erabakigarria dela.

Enpresa txiki eta ertainen jarduera hainbat eremutan kontzentratzen da, hala nola gizarte-zeharkakoan, non erakunde horien ia erdiek jarduten duten ( % 46,6), sektore osoarena ( % 37,5) baino pisu erlatibo handiagoarekin. Gainera, presentzia nabarmena dute gizarte-zerbitzuen arloan ( % 15,3) eta aisia eta astialdiaren arloan ( % 13,3). Hiru eremu horiek erakunde txiki eta ertainen hiru laurden biltzen dituzte, eta mota horretako zerbitzuetan inplikatutako erakundeen bi heren baino gehiago. Azken hamarkadetan neurri handi batean sortu diren erakundeak ere badira: bosten batek baino gehixeagok ( % 21,8) bost urte baino gutxiagoko antzinatasuna dute, eta horrek erakusten du sektoreak duen berroneratzeko eta berritzeko gaitasuna.

Lurraldeari dagokionez, tokiko errotze handia dute erakunde txiki eta ertainek. Lautik batek, gutxi gorabehera, batez ere udalerri edo eskualde mailan garatzen du bere ekintza ( % 24,7), EHSS osoak baino ehuneko handiagoa ( % 19,9). Lurralde-hurbiltasun hori administrazio publikoekin duten harremanean ere islatzen da: gehienek lotura estuak dituzte udalekin, eta foru-aldundiekin eta, are gehiago, administrazio autonomikoarekin duten harremana txikiagoa da eta arrakala nabarmena du sektorearen batez bestekoarekin alderatuta. Beste era batera esanda, erakunde txiki eta ertainak oso errotuta daude tokian-tokian, baina zailtasun handiagoak dituzte elkarrizketa- eta finantzaketa-maila handiagoak lortzeko.

Erakunde horiei lotutako pertsonen ezaugarriek irudi hori indartzen dute. Ia erakunde txiki eta ertain guztietan, boluntariotza da horietan parte hartzen dutenen erdia baino gehiago. Erakundeen ia % 46k boluntariotzarekin soilik funtzionatzen dute, eta erdiek, berriz, kontratatutako pertsonak eta boluntarioak konbinatzen dituzte, nahiz eta plantilla oso txikia izan. Erakunde txiki eta ertainen erdiak baino gehiagok ez ditu hiru soldatapekoak gainditzen ( % 55,7), eta ia guztiek ez dituzte hamar gainditzen ( % 98).

Ekonomiari dagokionez, diru-sarrerak mugatzeaz gain, erakunde txiki eta ertainak finantzaketa publiko baten mende daude, hau da, beren baliabideen % 47 inguru. Ehuneko hori sektore osoan ikusitakoa baino zertxobait txikiagoa da ( % 51,2). Beraz, ekarpen propioek (kuotak, dohaintzak, zerbitzuak edo salmentak) garrantzia hartzen dute, eta horrek gizarte-oinarriaren garrantziaren eta diru-sarrerak sortzeko autoantolaketa-gaitasunaren berri ematen du. Hala ere, finantzaketa-tresna egonkorragoak (hitzarmenak eta kontratu publikoak, esaterako) eskuratzea txikiagoa da: diru-sarreren % 9ra baino ez da iristen, eta EHSS osoan, berriz, % 14ra. Horrek erakusten du dirulaguntzak direla sektore publikotik datorren finantzaketa-bidea.

Erakunde txiki eta ertainen egiturazko hauskortasunaren beste adierazle bat haien kudeaketa-praktiketan ikusten da. Emaitzen ebaluazioak, berdintasun-planak, gardentasun-sistemak edo kalitate-ziurtagiriak bezalako tresnen ezarpena sektoreko gainerako eremuetan baino nabarmen txikiagoa da. Elkarte horietako bosten batek baino ez ditu kanpoko kontabilitate-auditoriak, eta EHSS osoan, berriz, proportzio hori heren batera igotzen da.

Oro har, esan daiteke erakunde txiki eta ertainak oinarri komunitarioko erakundeak direla, gizarte-mobilizaziorako gaitasun handia eta lurralde-errotze handia dutenak, eta Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialari aberastasuna eta aniztasuna ematen dion elkarte-ereduaren inguruak osatzen dituztela. Baina, aldi berean, haien ahultasun ekonomikoak edo kudeaketa-mekanismoen defizitak, bi adibide aipatzearren, epe ertain eta luzera proiektuei jarraipena emateko zailtasunak sortzen dituzte, eta, azken batean, iraunkortasunari dagokionez arrisku garrantzitsuen aurrean jartzen dituzte.

Ezaugarri bereizgarri horiek guztiek eta, bereziki, horien ondoriozko erronkek (hurrengo atalean aurkeztuko ditugu) justifikatzen dute Erakunde txiki eta ertainei arreta espezifikoa emateko beharra eta zentraltasuna, sektorea indartzeko politika publikoen esparruan.

Erakunde txiki eta ertainen erronkak

Erakunde txiki eta ertainek beraiek Liburu Zuriko galdetegian emandako erantzunak (erakundeek beren kezka nagusiak eta aurre egin beharreko erronkak identifikatu ahal izan zituzten) eta tailerrean jasotako ekarpenak oinarri hartuta, horrelako erakundeentzat garrantzitsuenak diren erronken laburpena egin da, eta erronka horiek, neurri handi batean, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozial osoarentzat komunak diren problematikak islatzen dituzte.

Sintesi horri esker, erronkak funtsezko bi arlotan taldekatzen dira, erantzun-kopuru handiagoa biltzen baita, eta, beraz, kezka handiagoa:

1. Iraunkortasuna, dimentsio guztiak kontuan hartuta (ekonomikoa, soziala eta kudeatzeko gaitasuna).
2. Harremanak eta egituraketa, erakundeen barneko eta kanpoko kohesioa sendotzeko funtsezko elementu gisa.

Hala ere, erakunde txiki eta ertainen garapenean eragina duten beste alderdi batzuk ere aipatu ziren, neurri txikiagoan bada ere, hala nola aldaketara egokitzeko beharra eta gizartearen aintzatespena eta ikusgarritasuna. Azken horiek ez dira labur honetan jorratuko, tailerrean ez baitira berariaz landu.

Jarraian, funtsezko arlo bakoitzeko erronken elementu nagusiak aurkeztuko ditugu, haien irismenean eta inplikazioetan sakontzeko.

Iraunkortasun ekonomikoa, soziala eta kudeaketakoa

Iraunkortasuna da Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko erakunde txiki eta ertainek aurre egin beharreko lehen erronka eta handiena. Erronka estrukturala da, eta dimentsio ekonomiko eta finantzarioari, sozialari eta antolakuntzari eragiten die. Euskadiko 2024ko Hirugarren Sektore Sozialaren Liburu Zuriak eta Enpresa Txiki eta Ertainei buruzko separata espezifikoak jada adierazten zituzten arintasun horiek, eta ondoren berretsi eta zabaldu egin dira tailerrean. Ardatz horren inguruko diagnostikoaren eta proposamenen ikuspegi artikulatua eskaintzen dugu hemen.

DIAGNOSTIKOA

1. Iraunkortasun ekonomikoa

Jasangarritasun ekonomikoa da EAEko erakunde txiki eta ertainen erronka nagusietako bat, eta lotura zuzena du 2024ko Liburu Zuriko 7. erronkarekin: Jasangarritasunaren eta finantzazioaren bidean aurrera egitea[2]. Erakunde horiek, neurri handi batean, urteko dirulaguntza publikoen mende daude, eta horiek dira, kasu gehienetan, finantziazio-iturri nagusia. Egoera horrek egiturazko kalteberatasun-egoera sortzen du; izan ere, deialdiak argitaratzean edo laguntzak ordaintzean izandako edozein atzerapenek baliabide ekonomikoak aurreratzera behartzen ditu erakundeak, eta kasu askotan ez dituzte baliabide horiek. Horrek zuzenean eragiten du garatzen dituzten programa eta zerbitzuen jarraitutasunean, eta, ondorioz, erakundearen bideragarritasuna arriskuan jar dezake.

Urte anitzeko finantzaketa-mekanismorik ezak ezegonkortasun-dinamika hori indartzen du, epe ertain eta luzera plangintza egokia egitea eragozten baitu. Horren ondorioz, elkarteek ziurgabetasun iraunkorreko esparru batean funtzionatu behar dute, eta zaila da beren lantaldeen egonkortasunari eustea. Enplegatuen kontratuak funtsak iristearen baldintzapean geratzen dira, eta horrek lan-jarraitutasunik eza, langileen txandakatzea eta metatutako konortea galtzea dakar.

Egoera horri baliabideak dibertsifikatzeko ahalmen mugatua gehitu behar zaio. Lankidetza pribatu edo babesletzen bidez diru-sarrera alternatiboak lortzea, praktikan, ez da oso eskuragarria erakunde horientzat, teknikari espezializatu gutxi daudelako eta enpresa-sektorearekin dituzten harreman-sareak ahulak direlako. Horrek laguntza publikoekiko mendekotasuna areagotzen du eta egonkortasun handiagoko proiektuak finkatzeko aukerak murrizten ditu

2. Iraunkortasun soziala: boluntariotza eta belaunaldi-erreleboa

Jasangarritasun soziala da Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko elkarte txiki eta ertainentzako beste ardatz kritiko bat, 2024ko Liburu Zuriko 5. erronkarekin (boluntariotza komunitatearen oinarri gisa indartzea[3]) eta 6. erronkarekin (talentua gorde eta erakartzea belaunaldi-erreleboari heltzeko eta emakumeen lidergoa bultzatu[4]) lotura estua duena. Eremu horretan, boluntarioen zahartze progresiboak kezka sortzen du, eta gazteak elkarte-egituretan sartzeko zailtasun nabarmena dago. Joera horrek errelebo-defizita sortzen du, erakunde ugariren jarraipena mehatxatzen duena eta etorkizunean proiektatzeko gaitasunari buruzko zalantzak sortzen dituena.

Zuzendaritza-batzordeak erakundean ibilbide luzea duten boluntarioek osatzen dituzte gehienbat, eta, gainera, kudeaketa-erantzukizun gero eta konplexuagoei aurre egiten diete. Egoera horren ondorioz, lanak gehiegi kargatzen dira eta neke-egoerak sortzen dira, belaunaldien arteko erreleborik ezarekin eta lidergoak berritzearekin batera, erakundeen egonkortasuna eta biziraupena arriskuan jartzen dutenak.

Diagnostiko horri elkarteak osatzen dituzten pertsonen ongizateari erantzuteko beharra gehitu behar zaio. Bai boluntariotzan, bai kontratatutako plantilletan, gero eta gainkarga handiagoa ikusten da, baliabide mugatuak dituzten hainbat zeregini erantzuteko eskakizunaren ondorioz. Kontziliazio-neurririk, lan-osasunerako laguntzarik edo zaintza kolektiborako espaziorik ez izateak areagotu egiten du higadura- eta desmotibazio-arriskua. Pertsonen zaintza erakunde txiki eta ertainen jasangarritasun sozialaren zati nagusi gisa sartzeak esan nahi du haien jarraipena baliabide ekonomikoen eta belaunaldi-erreleboaren mende egoteaz gain, motibatutako, kohesionatutako eta lan-baldintza egokietan dauden giza taldeei eusteko gaitasunaren mende dagoela.

Azkenik, eremu jakin batzuetan, gazteek beren borondatez parte hartzen dute ekimen edo kanpaina puntualetan, baina oso gutxitan mantentzen dute konpromiso egonkorra denboran zehar. Horrek mugatu egiten du elkarte-proiektuak eta -egiturak finkatzeko oinarri sozial sendo eta iraunkorra finkatzeko aukera.

3. Iraunkortasuna kudeaketa-gaitasunean

Kudeatzeko gaitasuna erakunde txiki eta ertainen iraunkortasunerako hirugarren elementu kritikoa da, 2024ko Liburu Zuriaren 8. erronkarekin (Ekarpen sozialarekin bat datozen —alegia, misioarekin koherenteak diren- kudeaketa— eta antolaketa-ereduak sustatzea[5]) lotura estua baitu. Erakunde horietako asko “gurpil zoro” batean murgilduta daude: finkatutako egitura teknikorik ez izateak zaildu egiten du kudeaketa aurreratuko tresnak eskatzen dituzten funtsak eskuratzea, hala nola kalitate-planak, berdintasun-protokoloak edo ebaluazio-sistemak. Funts horiek eskuratzerik ez dutenez, ez dute beren barne-egitura sendotzeko beharrezko baliabiderik, eta, horrela, antolaketa-hauskortasuna iraunarazten zaie.

Egiturazko muga horri laguntza publikoak eskatzeko eta justifikatzeko prozedurek dakarten karga burokratiko handia gehitu behar zaio, batez ere foru eta autonomia eremuetan. Plantilla oso txikia duten elkarteentzat, batzuetan kontratatutako pertsona batek edo bik osatuak, administrazio-eskakizun horrek denbora eta baliabide gehiago har ditzake esku-hartze sozialeko zereginek baino. Osagarri gisa, datuen babesari buruzko araudia betetzeak kostu gehigarriak ezartzen ditu aholkularitzan eta prestakuntzan, eta kostu horiek neurriz kanpokoak dira aurrekontu mugatuak dituzten erakundeentzat.

Erakunde horien beste ezaugarri bat kudeaketa-tresnen erabileraren defizita da. Berdintasun-planak ezartzea, emaitzen ebaluazio sistematikoa, gardentasun-sistemak edo kalitate-ziurtagiriak ez dira oso eskuragarriak, muga ekonomikoak eta teknikoak dituztelako. Gabezia horrek erakunde txiki eta ertainak desabantailan jartzen ditu tamaina handiagoko entitateekin alderatuta, berme horiek eskatzen dituzten lehia-deialdietan parte hartzerakoan.

Erakunde txiki eta ertainen berrikuntza eta eraldaketa digitalean aurrera egiteko beharra indar handiz azaleratzen ari den zeharkako alderdi bat da. Digitalizazioa ez da soilik administrazio-eraginkortasuna hobetzeko tresna bat, baizik eta bere gizarte-oinarriarekiko komunikazioa indartzeko, bere jardueren irismena zabaltzeko eta barne- eta kanpo-koordinazioko prozesuak errazteko bide bat ere bada. Hala ere, erakunde horietako askok ez dute tresna digitalak behar bezala integratzeko giza baliabiderik, baliabide ekonomikorik eta prestakuntza-baliabiderik. Gabezia horrek mugatu egiten du elkarteek ikusarazteko aukerak baliatzeko, deialdi konplexuagoetara sartzeko edo kudeaketa-eredu arinagoak garatzeko duten gaitasuna. Alde horretatik, erronka ez da mugatzen teknologia eskuratzera, baizik eta taldeak trebatzera eta antolaketa-kultura digitalki gero eta erdialdekoagoak diren inguruneetara egokitzera.

Azkenik, kontratatutako langileen txandakatze handiak, finantza-ezegonkortasunak eragindakoak, egoera hori larriagotzen laguntzen du. Hautaketa- eta prestakuntza-prozesuak behin eta berriz errepikatu beharrak eragiten du lantalde egonkorrak sendotzean eta esperientzia metatzean, eta are gehiago zailtzen du kudeaketa-gaitasuna indartzea. Ezegonkortasun horrek taldeen sendotzea mugatzeaz gain, emandako zerbitzuen kalitatean ere eragiten du, metatutako esperientziaren jarraipena eta langileen prestakuntza-eguneratzea zailtzen baititu.

PROPOSAMENAK ETA EKIN-ILDOAK

Egindako azterketari esker, erronka nagusien diagnostikoarekin batera, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko elkarte txiki eta ertainen iraunkortasuna indartzera bideratutako proposamen eta hobekuntza-ildo batzuk identifikatu ahal izan dira. Proposamen horiek hainbat eremu — ekonomikoa, soziala eta kudeaketakoa — hartzen dituzte, eta erakundeei egonkortasun handiagoa, baliabide egokiak eta beren errealitatera egokitutako gaitasunak emateko beharraren inguruan antolatzen dira.

Ekonomiari dagokionez, eskaera errepikatuena da urte anitzeko finantzaketa-formulak ezartzea, proiektuek denbora-epe luzeagoa izan dezaten eta plantillei egonkortasuna eman diezaieten. Horrez gain, finantzaketa-eredu egonkorragoak, nahikoak eta arinagoak lortu behar dira, urteko deialdiekiko mendekotasuna murriztuko dutenak, laguntzak ebazteko eta ordaintzeko epeak laburtuko dituztenak eta, horrela, zerbitzuak sendotzea erraztuko dutenak. Era berean, finantzaketa-iturriak dibertsifikatzea komeni dela azpimarratu da. Hemen oraindik gutxi aztertu den aukera-eremu bat dagoela adierazten da: sektore pribatuarekin eta beste gizarte-eragile batzuekin aliantza egonkorrak eraikitzea. Lankidetza horiek ez dira soilik finantzaketa gisa ulertu behar, baterako berrikuntzarako, ezagutzak trukatzeko eta gizarte-erantzukizun partekaturako gune gisa ere ulertu behar dira. Erakunde txiki eta ertainen esperientzia komunitarioak aberastu egin dezake enpresen eta eragile ekonomikoen ekintza, eta, aldi berean, aliantza horiek egonkortasun eta ikusgarritasun iturri berriak eman diezazkiekete elkarteei. Sektoreen arteko lankidetza-esparruak sortzea, beraz, erronka estrategiko bat da,erakunde txiki eta ertainek euskal gizartean duten jasangarritasuna eta inpaktua sendotzen lagun dezakeena. Horretarako, enpresen eta erakundeen arteko plataformak edo topaguneak sortzea, elkarren arteko ikusgarritasuna hobetzea eta administrazioak aliantzak eraikitzeko bitartekari edo bideratzaile gisa duen zeregin aktiboa sustatzea planteatzen da.

Finantzaketa-iturrien dibertsifikazioa beste sail publiko batzuen inplikazioarekin ere lotzen da — Osasun eta Hezkuntza Sailekin, esaterako —, elkarteen finantzaketa eta laguntza ez daitezen soilik Gizarte Ongizateko arlora mugatu. Era berean, kontuan izan behar da erakunde guztiek ez dituztela baldintza berak kanpoko aliantzak ezartzeko. Kalteberatasun handieneko egoeran dauden kolektiboekin lan egiten dutenek edo estigma sozialei aurre egiten dietenek — hala nola bazterkeria-egoeran dauden pertsonek edo askatasunik gabe daudenek — zailtasun handiagoak izan ditzakete eragile pribatu jakin batzuekin lankidetza-loturak sortzeko, onarpen publiko txikiagoa dutelako edo beren jardun-eremuak sozialki sentikorrak direlako. Horrek indartu egiten du erakunde txiki eta ertainen aniztasuna aitortu eta baloratuko duten eta kolektibo bakar bat ere baztertuko ez duen gizarte-erantzukizun partekatua bultzatuko duten politikak eta lankidetza-espazioak sustatzeko beharra.

Iraunkortasun sozialari dagokionez, boluntariotza indartzearekin eta belaunaldien arteko erreleboarekin lotutako proposamenak identifikatu dira. Horien artean, gazteak sartzea eta bertan jarraitzea erraztuko duten estrategiak bultzatzeko beharra nabarmentzen da, boluntariotzaren eskaintza gizarte- eta lan-errealitate berrietara egokituz. Era berean, antolakuntza-eredu profesionalizatuagoetarantz aurrera egitea komeni dela azpimarratzen da, zerbitzuen jarraitutasuna bermatzeko gai izango direnak boluntarioen eskuragarritasuna nahikoa ez denean edo profil espezializatuak behar direnean.

Kudeaketaren esparruan, dirulaguntzak, publikoak zein pribatuak, izapidetzeari lotutako karga burokratikoa murriztearen garrantzia azpimarratzen da, prozedurak erakunde txiki eta ertainen gaitasunera egokituz. Era berean, araudi berriak betetzearen ondoriozko kostuak ordaintzeko erakundeen berariazko laguntzak behar direla adierazi da, hala nola datuen babesa, bereziki garestiak baitira tamaina txikiagoko erakundeentzat. Osagarri gisa, elkarteen profesionalizazioa indartzea planteatzen da, etengabeko prestakuntzaren, kudeaketarako baliabideen eta modernizazio-prozesuetan laguntzeko baliabideen bidez. Eraldaketa digitala ere ezinbesteko erronka gisa identifikatzen da: erakunde askok ez dute oraindik digitalizazio-prozesu oinarrizkorik txertatu, eta horrek eraginkortasuna mugatzen du. Lehentasunezkotzat jotzen da finantzaketan, tresna teknologikoak eskuratzeaz gain, ekipoak prestatzeko eta barne-prozesuak egokitzeko behar den denbora ere kontuan hartzea.

Laburbilduz, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialeko erakunde txiki eta ertainen iraunkortasunaren erronka dimentsio anitzekoa da. Diru-sarrera egonkorrak eta dibertsifikatuak bermatu behar dira, boluntariotzaren erreleboa eta jarraitutasuna ziurtatu behar dira, eta erakundeei kudeaketa-egiturak eman behar zaizkie, gero eta eskakizun arauemaile eta burokratiko handiagoei erantzuteko gai izan daitezen. Hiru plano horiek — ekonomikoa, soziala eta antolamendukoa — indartu gabe, erakunde txiki eta ertainen hauskortasunak arriskuan jartzen du bai etorkizuneko proiekzioa, bai sektore osoaren aniztasuna zaintzea.

Egituratzea eta harremanak

Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren barne-egituraketa eta haren erakundeen arteko harreman sendoak antolatzea lehen mailako erronka dira elkarte txiki eta ertainentzat. Arlo honek lotura estua du 2024ko Liburu Zuriaren 11. erronkarekin: Barneko lankidetzan aurrera egitea eta sektorearen legitimazio soziala indartzea[6]. Erronka horren ideia nagusia honako hau da: erakunde txiki eta ertainek sektorearen gehiengo kuantitatiboa ordezkatzen duten arren, haien ahotsa ez dago beti solaskidetza-espazioetan, ezta EHSS osoari eragiten dioten erabakiak hartzeko prozesuetan ere.

DIAGNOSTIKOA

EAEko erakunde txiki eta ertainek zatikatuta eta sektoreko egitura kolektiboetan gutxi integratuta bizi dira maiz. Partaidetza- eta solaskidetza-gune askotan, erakunde handienen ahotsa nagusitzen da, eta erakunde txikiek, berriz, ikusten dute haien premiek eta kezkek ez dutela behar adinako arretarik. Egoera horrek deskonexio-sentsazioa sortzen du sektore osoarekiko, eta egungo mekanismoek ordezkaritza orekatua bermatzen ez dutelako ideia transmititzen du.

Ordezkaritzaren gaia zuzen-zuzenean lotuta dago legitimitate kolektiboarekin. Elkarte-ehunaren gehiengoa erakunde txiki eta ertainek badira ere, ordezkaritza-organoetan duten presentziak ez du pisu horren proportziorik. Desadostasun horrek ahuldu egiten du Hirugarren Sektore Sozialak erakundeen eta gizartearen aurrean eragile plural, askotariko eta erabat ordezkatzaile gisa proiektatzeko duen gaitasuna.

Badira elkarte txikien arteko lankidetzaren potentziala nabarmentzen duten esperientziak ere. Zenbait lurraldetan, tokiko proiektu bateratuak bultzatu dira, ekintza-gaitasuna indartu dutenak, eta agerian utzi dute lankidetzak ikusgarritasuna eta eragin kolektiboa areagotzea ahalbidetzen duela. Hala ere, dinamika horien iraunkortasuna konplexua da; izan ere, baliabideak, denbora eta konpromiso jarraitua eskatzen ditu, eta horiek ez daude beti egitura murriztuak dituzten erakundeen eskura.

Arlo honetan identifikatutako beste arazo bat erakunde txiki eta ertainek elkarrizketa instituzionaleko esparruetan eragiteko duten gaitasun mugatuarekin lotzen da. Gune horietara iristeko zailtasunak indartu egiten du sektorearen barruko posizioen desberdintasuna. Partaidetza-mekanismoek egitura handiagoa duten erakundeen alde egiten dute, eta horrek mugatu egiten du erakunde txiki eta ertainen presentzia erabaki-foroetan eta elkarrizketa politikoko prozesuetan. Egoera horrek murriztu egiten du politiken definizioan eragiteko gaitasuna, eta ahuldu egiten du Hirugarren Sektore Sozial osoaren proiekzio kolektiboa.

Era berean, tamaina txikia dutenez eta elkarrizketa instituzionaleko espazioetan presentzia txikia dutenez, kasu askotan arau-esparruetara eta esparru estrategikoetara egokitu behar izaten dute, eta esparru horien definizioan ia ez dute parte hartzen. Egoera horrek erakunde publikoekiko deskonexio-sentsazioa sortzen du, eta gizarte-politiken diseinuan haien esperientzia komunitarioa kontuan hartzeko aukera mugatzen du. Beraz, haien eragin-ahalmena indartzeko, agenda publikoaren eraikuntzan eta eguneroko lanean zuzenean eragiten duten programen definizioan benetan parte hartzen dutela bermatuko duten mekanismoak behar dira.

PROPOSAMENAK ETA EKIN-ILDOAK

Erakunde txiki eta ertainen egituraketaren eta kanpo-harremanen erronkak agerian uzten du tentsioa dagoela Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialean duten pisu kuantitatiboaren eta espazio kolektiboetan ordezkatzeko eta eragiteko gaitasun mugatuaren artean. Horri aurre egiteko, hainbat ekintza-ildo sortu dira, barne-lankidetza indartzeko eta erakundeek parte hartzeko mekanismoak egokitzeko.

Lehenik eta behin, tokiko lankidetzako esperientzien erreplika eta hedapena planteatzen da, lurralde jakin batzuetan garatutakoen modukoak, elkarte txikien sareek baterako proiektuak artikulatzeko eta beren ekintza kolektiboa indartzeko duten ahalmena erakutsi baitute. Eredu hori finkatzeko, berariazko laguntzak eta laguntza teknikoa behar dira, konfiantzan eta interes komunean oinarritutako lankidetza-dinamikei denboran eusteko.

Bigarrenik, sektoreko elkarrizketa-egituren barruan erakunde txiki eta ertainentzako ordezkaritza-espazio espezifikoak irekitzea komeni dela adierazi da. Formula horiei esker, bermatu ahal izango litzateke erakunde horien ahotsa ez dela desagertuko erakunde handienen ahotsaren aldean, eta, horrela, sektorearen aniztasuna babesten eta erakunde txiki eta ertainen premia partikularrek adierazpen-bide argia aurkitzen dutela ziurtatzen lagunduko litzateke.

Azkenik, erakundeek parte hartzeko mekanismoen berrikuspena nabarmentzen da, elkarte txikientzat inklusiboagoak eta eskuragarriagoak izan daitezen. Horrek esan nahiko luke egitura handiagoa duten erakundeei laguntzeko joera duten dinamikak gainditu beharko liratekeela, eta administrazioarekin elkarrizketa-esparru bidezkoagoa bultzatu.

Oro har, proposamen horien arabera, barne-lankidetza eta kanpo-aitorpena uztartu behar dira, erakunde txiki eta ertainek modu eraginkorrean parte har dezaten sektoreko bizitza kolektiboan. Hirugarren Sektore Sozialaren barne-kohesioa eta legitimitatea, neurri handi batean, erakunde horiei ahotsa eta presentzia emateko gaitasunaren mende daude; izan ere, erakunde horiek, beren kopuruagatik eta komunitate-sustraitzeagatik, beren aniztasunaren eta aberastasunaren muina dira.

Ondorioak

Labur honetan zabaldutako edukiak aukera ematen du erakunde txiki eta ertainek Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren barruan duten posizio berezia argi eta garbi ezagutzeko. Hala ere, haien pisu kuantitatiboa ez dator bat haien bideragarritasuna eta sektorea indartzeko prozesuetan bete-betean laguntzeko gaitasuna arriskuan jartzen dituzten egiturazko hauskortasunekin.

Erronka-multzo desberdinetatik egindako ibilbideak agerian utzi du erakunde txiki eta ertainek dituzten zailtasunen izaera multidimentsionala baina interkonektatua. Erronka horiek bi ardatzen inguruan biltzen dira nagusiki, baina ez soilik: alde batetik, bideragarritasun ekonomikoa, soziala eta antolamendukoa ziurtatzeko beharra, baliabide egonkorrak, boluntariotza berritua eta kudeaketa-egitura egokiak emanez; bestetik, barne-artikulazioa eta kanpo-ikusgarritasuna indartzea, ordezkaritza ekitatiboa eta sektorean duen benetako pisuarekin bat datorren gizarte-aintzatespena bermatzeko ezinbesteko baldintza gisa.

Oro har, erakunde txiki eta ertainak funtsezko zutabea dira Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialean, kopuruagatik, hurbiltasun komunitarioagatik eta aniztasunagatik. Gainera, funtsezko zeregina betetzen dute, bestela erantzunik gabe geratuko liratekeen eremu eta beharrei erantzutean, eta, horrela, ongizate-sistema osoari eta gizarte-kohesioari balio erantsia ematen diete. Hala eta guztiz ere, finantza-hauskortasunak eta -mendekotasunak, lidergoak ez berritzeak eta erakundeen arteko elkarrizketa-guneetan presentzia mugatua izateak sektorearen beraren jarraitutasuna eta aniztasuna arriskuan jartzen dute.

Horregatik, erakunde txiki eta ertainak indartzea ezin da bigarren mailako gaitzat hartu, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren etorkizunerako helburu estrategikotzat baizik, sektore horren egonkortasunaren eta aitorpenaren mende baitago elkarte-aberastasuna zaintzea ez ezik, sektore osoaren kohesioa ere.

 

[1] Hauek izan ziren tailerrean parte hartu zuten erakundeak: Bizkaiko Ginekologiko edota Bular Minbiziaren Elkartea (ACAMBI), Hartutako Kalte Zerebralaren Arabako Elkartea (ATECE ARABA), Gizarte Teknologia Sustatzeko Elkartea (APTES), Adingabe Transexualen Familien Elkartea (NAIZEN), Euskal Herriko Pertsona Gorren Familien Elkarteen Federakundea (FEVAPAS), Minbizia duten Haurren eta Nerabeen Gurasoen Elkarteen Euskal Federazioa (Umeekin), Kiribil Sarea eta Salhaketa.

[2] Zehatzago, erronka honela formulatzen da: “Erakundeen jasangarritasun ekonomikoaren bidean aurrera egiten jarraitzea. Ildo horretan, sektorearen espezifikotasuna aitortzen duten eta programa, zerbitzu, baliabide eta taldeen egonkortasuna bermatzen dituzten finantzazio-esparruak sustatu behar dira”.

[3] “Entitateetan borondatez parte hartzeko modu berriak ulertu eta eskaintzea, boluntariotza bideratzeko hainbat estrategia eta formula baliatuz eta espazio espezifikoak eskainiz”.

[4] “Talentua erakartzea belaunaldi-erreleboari heltzeko, eta oso feminizatuta dauden lantaldeak zaintzea. Horretarako, arreta berezia jarriko da lan-erritmoen eraginetan eta arrisku psikosozialetan.”

[5] “Berrikuntzaren, gardentasunaren, koherentziaren eta ekarpen sozialaren alde egiten jarraitzea, eta jasangarritasunarekin eta orekarekin uztartzea erakundeen kudeaketan”.

[6] “Erakundeek beren artean lankidetzan aritzeko eta sareetan parte hartzeko egiten duten apustua zaintzea eta sustatzea, EHSSren egituraketa-prozesuak sendotzeko inplikazioa eta ahaleginak aitortuz”.