Egilea: Hirugarren Sektore Sozialaren Euskal Behatokia
Laburreko zenbakia: 08/2022

Edertasun-nahia eta justizia-nahia duten guztien

herrikide eta garaikide izango gara (Eduardo Galeano)

 

Klima-aldaketari buruzko kezka airean dago (eta lurrean, eta uretan, eta sutan). Gaiari buruz hitz egiten entzuten dugu eta haren ondorioak bizi ditugu. Zer ari da gertatzen eta nola eragiten dio hirugarren sektore sozialari?

Jakina da krisi klimatikoa eta hark gizartean dituen ondorioak bereziki gogorrak direla pobrezia-, ezberdinkeria- eta zaurgarritasun-egoeran dauden pertsonentzat. Baina ez die bazterkeria- edo pobrezia-egoeran dauden pertsonei soilik eragingo; bizikidetza, demokrazia eta giza eskubideak mehatxatuta daude planeta osoan. Baliabide-eskasia eta desberdinkeria globaleko egoera ikusita, aurreikuspenen arabera, gizarte-ereduak okerrera egingo du etorkizun hurbilean (eta horrek eragina izango du gaurko haurrengan). Mugarik gabeko hazkundearen paradigma (krezentismo ere esaten zaio) jasanezina da, eta beste esku-hartze eredu batzuk, beste kultura bat, beste ekoizpen- eta balio-sistema bat eskatzen dizkigu (eta, zalantzarik gabe, ikuspegi orokorrarekin). Hainbat eragileren arteko aliantza eta baterako lan-politika bat behar dira, non herritarrek zeregin nabarmena izango baitute. Garapen jasangarriko eredu batera igarotzeak ekonomia, gizartea eta ingurumena birformulatzea eskatzen du: pobreziaren eta gosearen aurkako borrokak giza eskubideen defentsaren, emakumeen ahalduntzearen, desberdinkeria murriztearen eta ekoizpen- eta kontsumo-eredu jasanezinak uztearen eskutik joan beharko du.

2022ko ekainean, Hirugarren Sektoreko Plataformak hainbat erakunde ekologistekin topo egin zuen, eta gizarte- eta klima-larrialdiaren aurka borrokatzeko lankidetza berretsi zuten[1]. Aldez aurretik, Hirugarren Sektoreko Plataformak ikuspegi ekosozialarekiko konpromiso publikoa hartu zuen[2]. Akordio horrek agerian uzten du ekintza bateratua beharrezkoa dela krisi globalari aurre egiteko, ikuspegi ekosozialarekin, pertsonak eta planeta ardatz hartuta. Planteatzen da premiazkoa dela paradigma aldatzea, giza jardueraren ardatz bizitzaren jasangarritasuna (bizimodu guztiena) izan dadin, etorkizun komun, inklusibo eta bidezkoa izateko.

Begirada ekosozial horretatik, zenbait analisi-lerro zirriborratuko ditugu, gizateria gisa dugun arazoa (bizi dugun zibilizazio-krisia) zein den eta Hirugarren Gizarte Sektoreak krisi horretan zer eragin duen ulertzeko.

Zertan eragiten digu klima-aldaketak, eta nola aldatzen ditu ordena politikoa eta soziala? (U. Beck[3])

Gertatzen ari diren eraldaketek barne hartzen dituzte eremu geografikoak eta espazio sozialak. Ulrich Beckek honela deskribatzen du zer gertatzen den munduan klima-aldaketarekin:

-Desberdinkeria-ikuspegi berriak: ekosistemen aldaketak geografia aldatzen du, ez nazioaren mugez bestelako irizpideen arabera, beste batzuen arabera baizik, hala nola ura izatea edo ez izatea eta itsasoaren maila igotzea.

-Mehatxu-sentsazio existentzialak eta klima-aldaketak eragindako esperientzia katastrofikoek hunkipen antropologikoa eragiten dute. Bada aztarna bat gizateriaren kontzientzian, izan hondamendi naturalen ondorioak jasan dituelako, izan hondamendi horiek bizitzeko aukera dagoelako. Zaurgarritasun kolektiboko egoera horrek katarsi sozial bat izateko aukera ematen du: kultura-lan egokia egiten bada, erantzukizun zibil kolektiboa eragin dezakegu. Uler dezakegu denoi dagokigun gaia dela denoi dagokigun arazoari aurre egitea eta hortik nola zehazten diren egoteko, entzuteko, ikusteko eta jarduteko modu berriak. Bizimodu berriak.

– Horretarako, lehenik eta behin, erreferentzia-esparru nazionalak gainditu behar dira. Gaur egungo botere-egitura, U. Becken arabera, inperialista da: gizarte globalean, erabakiak hartzen dituzten (eta arriskua eragiten duten) pertsonak ez dira erabaki horien (eta arriskuaren) ondorioak jasaten dituzten pertsona berak.  Alde horrek eredu koloniala du. Hala, klima-mehatxuak ez die berdin eragiten pertsona guztiei: batzuk beste batzuk baino mehatxatuago daude (ingurumen-injustizia). Desberdinkeria horri heltzeko (eta klima-aldaketari heltzeko), ikuspegi kosmopolita eta lankidetza kosmopolita behar dira. Beren egoera baino kontuan hartzen ez duten estatuek mundu-mailako lankidetza geldiarazten dute (eta, horren ondorioz, munduko erakundeek ez dute eraginkortasun politikorik).

-Hala ere, gizaterian aldaketa sakona eragiten ari da klima-aldaketa. Arauetan, legeetan, politikan, ekonomian, bizimoduetan. Aldaketa hori ez da nahita egin, eta ez da iraultzailea, baizik eta eguneroko esperientzien bidez eta erakundeen eraldaketen bidez egin da. Aldaketa horren ardura hartzea premiazkoa da, moralki inperatiboa eta politikoki egingarria (zuzenbidean, ekonomian, politikan, praktika teknologikoetan, kontsumoan, bizimoduan). Aukera berriak dakartzan aldaketa bat da, lankidetzatik justizia eta erantzukizun partekatura bideratu daitekeena. Hori bai, “gu/haiek” dikotomia utzi eta ekintza-subjektua gizateria dela onartu behar da, munduaren testuinguruan.

Horretarako prestatzen ari gara?

Beharbada, hitz handien edo baieztapen hain orokorren azterketa horiek urrunekoak eta arrotzak egingo zaizkigu. Guztiari baietz esan diezaiokegu, benetan zer den ulertu gabe. Baina, mundu konplexu honek sortzen duen zalantza gorabehera, ekintzara pasatzeko aukera dago.  Zenbait talde, mugimendu, erakunde eta korronte (ekonomia soziala, ekologismoa, feminismoa, elkartasuna, nazioarteko lankidetza, agroekologia…) egoera horren premiari erantzuteko beste ikuspegi eta praktika batzuk aztertzen ari dira. Jakintza tradizionalak, gure kulturakoak nahiz beste batzuetakoak, kontuan hartzen dituzten ikusteko eta egiteko askotariko moduak. Dimentsio bikoitza, tokikoa eta globala, lantzen dutenak, lankidetza, elkarrekikotasuna eta elkarrekiko laguntza, bizitzaren defentsa, jasangarritasuna eta ekitatea irizpidetzat hartuta. Trantsiziorako, egokitzapenerako eta bizitza alternatiborako formulak, lurrarekiko harremana berreskuratzen dutenak.

GJHen proposamenak, halaber, beste aukera bat eskaini nahi du, ikuspegi instituzionaletik eta agenda politikotik, arazo hori gai orokor eta erantzukizun globalekotzat hartuta[4]. Esku artean dugun gogoetari dagokionez, nabarmendu nahi dugu garrantzitsua dela hiru garapen-moten (soziala, ingurumenekoa eta ekonomikoa) arteko harremana kontuan hartzea eta GJH guztien ikuspegi integratutik aztertzea zer prozesu jar ditzakegun martxan.

Eta hirugarren sektore sozialean, non gaude gai horri dagokionez? Zer aurrerapen egin dira EAEko Hirugarren Gizarte Sektorean?

2017. urtean, Behatokiak desazkundeari, feminismoari eta ekologiari buruzko mintegi bat antolatu zuen, non Hirugarren Gizarte Sektoreko erakundeentzako gogoeta, kezka, kontraesan, jardunbide egoki eta galdera garrantzitsuak aurkeztu baitziren[5]. Gai horretan aurrera egin dugun eta zer zailtasun ditugun galdetzeko unea da. Labur honetan, etika ekosozialaren printzipioak gogoratuko ditugu, zeina beharrezko begirada baita harreman ekonomikoak, ekoizpen- eta kontsumo-moduak, herritarren eginkizuna eta zainketaren zentralitatea birmoldatzeko.

-Zer eskaintzen digu etika ekosozialak? Gogoetarako zenbait elementu[6]

Gaur egungo zibilizazio-krisiak hainbeste aldaketa eta hainbesterainokoak eragiten ditu, ezen aldaketa horiek aro geologikoaren aldaketatzat har baitaitezke (Antropozenoa); izan ere, giza jarduerek arrastoa uzten dute geruza geologikoetan (karbono dioxidoa, hondakin nuklearrak edo industria-jarduera astuneko hondakinak eta lurreko sedimentuetan finkatuta geratzen diren mikroplastikoak). Aro estatusa izan ala ez, garai horren ezaugarria antropozentrismoa da: homo sapiens espeziea beste espezie batzuen gainetik dagoela eta natura eta gainerako espezieak menderatzeko eskubidea duela jotzen duen mundu-ikuskera. Mundu-ikuskera horretatik, biosferako elementuek balioa dute giza beharrak asetzeko balio duten bitartean (eta balio hori dirutan neurtzen da). Mundu-ikuskera hori bermatzen duen eredu ekonomikoa kapitalismoa da, zeinaren oinarri baitira ekoizpen-bitartekoen jabetza pribatua, kapitala aberastasun-sortzaile gisa, eta aberastasun horretan merkatuaren bidez parte hartzea. Horretarako, baliabide naturalak aprobetxatzen dira, ondasun komuntzat hartzen baitira. Jarduera horrek sortzen dituen arazo ekologikoak gaur egungo edo etorkizuneko teknologia-bideen bidez konpondu nahi dira.

Botere hori egiaztatzen duen balio-sistemari dagokionez, heteropatriarkatu deitu zaio. Sistema horrek familian, gizartean, arlo publikoan eta politikoan gizonak emakumeekiko duen autoritatea aitortzen du. Emakumeen ekoizpen- eta ugalketa-indarra bereganatzen dute gizonezkoek, eta zapalkuntzaren eta genero-indarkeriaren bidez eusten zaio indar horri. Natura eta emakumea ezkutuan geratzen dira merkatu-ekonomian, eta munduaren ardatza gizaki zuria, mendebaldekoa, heterosexuala, gizonezkoa eta heldua da.

Kapitalismoaren eta patriarkatuaren arteko sinergia horri eusten dion ideologia politikoa liberalismo politikoa da (estatuaren, patriarkatuaren eta jabetza pribatuaren laguntza du).

Antropozentrismoan, aurrerapena ondasunak metatzearekin eta hazkunde ekonomikoarekin identifikatzen da, planeta baliabide-iturri gisa hartuta (haren mugak kontuan hartu gabe). Hiriko bizimodua balioesten da, errealitatearen eta bizitzaren ikuspegi banatua bultzatzen da, eta orainaldian hartzen dira erabakiak, etorkizuneko ondorioak aztertu gabe. Gatazkak konpontzeko gehiago erabiltzen da indarkeria elkarrizketa baino (erantzukizuna, akordioak, konpromisoak).

Antropozentrismoak krisi bat ekarri du, zeinak desorekatu egiten baitu munduan gainerako izakiekin, gizakiak izan ala ez, egoteko dugun modua. Krisi horrek berekin dakar kolapso ekologiko eta soziala eragiteko mehatxua. Haren aurrean etika ekosozial bat planteatzen da, kontuan hartuko duena arazoaren jatorria eta gizakien existentziari nahiz planetako gainerako izaki bizidunei erantzungo diena.

 Zer eskatzen digu etika ekosozial batek?

Etika ekosoziala lantzeko, balio antropozentrikoak alde batera utzi (indibidualismoa, ondasunak pilatzea, androzentrismoa, indarkeria), galdutako balioak berreskuratu (austeritatea, elkartasuna, abegitsu izatea) eta balio berriak sortu behar ditugu (parte-hartzea, ahalduntzea, lotura, ahizpatasuna…). Gizarte-eredua bizitzari, justiziari eta elkartasunari eusten dion beste eredu batera aldatzeko aukera ematen digutenak; paradigma ekonomikoa aldatzeko aukera; eta patriarkatua uzteko aukera.

Gizakia interdependiente eta ekomendekoa da. Bi printzipio horiek funtsezkoak dira etika ekosozialean. Ekofeminismoaren eskutik datoz, eta gizakiak naturaren mende gaudela gogorarazten digute (handik jasotzen dugu behar dugun guztia: janaria, ura, airea, energia, babesa, gozamena), baita beste gizaki batzuen mende ere. Gure bizitza natura-inguruneari esker mantentzen da, eta biosferaren legeak errespetatu behar ditugu bizitzen jarraitu ahal izateko. Eta, aldi berean, zainketak eta komunitatea behar ditugu, gure bizitzako etapa guztietan. Gizakiak taldeko izakiak gara, eta gure interesak beste izaki bizidun batzuenekin batu behar ditugu, existitzen jarraitu ahal izateko. Gizabanako independentea ilusio bat da, eta ahalegin bortitz batekin baino ezin zaio eutsi horri; beharrak eta harremanak ditugun izakiak gara, gure bizitzaren hasieratik amaierara arte.

Hala, etika ekosoziala gizakia unibertsoan integratzeko proiektu global bat izan daiteke (beste izaki bizidun batzuekin eta biosferarekin duen harremana kontuan hartuta), eta bizitza balio goren gisa eskaintzen digu (horrek izan behar du erabakien eta eztabaiden ardatz). Bizitzeko modu guztiek elkarrekikotasuna eta zaintza eskatzen dute.

Hala, BIZITZA da jasangarritasunaren ardatz. Bizitzari eutsi behar zaio, ez garapen-ereduari. Horrek esan nahi du kontuan hartu behar direla biosferaren mugak, eta jarrera eta portaera indibidualak eta sozialak horretara egokitu.

Baina jarrera pertsonalez eta komunitarioez gain, etika ekosoziala justizia sozialaren esparruan kokatzen da: ondasun eta zerbitzuen banaketa bidezko eta demokratikoa proposatzen du. Beraz, ondorio politikoak dituen agindu humanista bat da. Ekintzarako etika bat da (izateko, jakiteko, bizitzeko eta jarduteko modu bat), prozesu dinamiko eta irekian dagoena, etengabe eraikitzen ari dena.

Argi dago planteamendu hori erronka zaila dela. Kultura nagusiaren nukleoak zalantzan jartzea eskatzen du, kolapsoa eragingo luketen gizarte-ereduen (imajinarioak eta balio-sistemak) kontra egitea. Eta horrek berekin dakar gizartea antolatzeko moduak birmoldatzea, azalekoak ez diren aldaketak eragiteko. Desegitea eta berregitea, desikastea eta berrikastea, deseraikitzea eta berreraikitzea. Gu deseroso sentitzea.

Etika horrek hezkuntza bat dakar: hezkuntza ekosoziala, ekohiritarra, mundu hobea eraiki eta prozesuan gozatzen duten pertsonentzat. Zientifikoa eta teknologikoa izateaz harago, errealitatea eraldatzeko herritarren kontzientzia bat, aktiboa, parte-hartzailea, sortzailea eta mobilizatzailea garatuko duen hezkuntza bat. Konplexutasun (soziala, ekonomikoa eta teknologikoa) eta hedadura (planetarioa) handiko mundu batean bizitzen ikastea eskatzen du, eta hurrengo belaunaldiak mundu horretan bizitzeko prestatzea.

Zer plantea dezakegu Hirugarren Gizarte Sektorean begirada ekosozialetik?

Lehenik eta behin, gizakiak munduan duen esku-hartzeak dakarren arazo globalaz jabetzea eta gure bizimoduak duen inpaktuaren erantzukizuna hartzea. Ezer baino lehen, geure buruari zintzo galdetu behar diogu nola eragiten duten arazo horretan gure lanak, gure antolatzeko moduak, gure sinesmenek eta gure kontsumo-erak. Eta erantzun propioak bilatu, dagoeneko badauden aukerak eta irizpideak kontuan hartuta. Hala, bada, galderak egingo ditugu. Gogoetarako eta berrikuspenerako galderak. Izan ere, ekokeinuez, jarduera puntualez edo ekimen bakanez gainera, egitura-aldaketak proposa ditzakegu egokitzapen sakon bat egiteko (J. Bendell[7]).

Balioei buruzko kultura-lana ezinbestekoa da prozesu horretan. Mundu-ikuskerak, mundua ulertzeko modua, aldatu egiten dira. Hirugarren sektore sozialetik, munduko aldaketetara egokitzen den kultura baten alde egiten jarraitu dezakegu:

–Paradigma antropozentriko bat dugun berrikusi: Gure kultura eta bizimodua erreferentziatzat eta munduaren erdigunetzat hartzen ditugu (baztertutako pertsonek egokitu behar duten eredua)? Errealitateari, bizitzari, esku-hartze sozialari eta bazterkeriari buruzko ikuspegi zatitua dugu? Uste dugu Lurra eta haren ondasunak gure esku daudela eta haien mugak ez ditugula kontuan hartzen? Orainaldian pentsatzen dugu eta ez etorkizuneko belaunaldietan? Modu autoritario eta hierarkikoan erabakitzen dugu elkarrizketaren eta adostasunaren bidez egin ordez?

–Herritartasun globala: giza espezieko kideek patu komun bat dugu eta arazo komunei aurre egiten diegu. Hartzen ditugun erabakiek barne hartu behar dituzte gizateria osoan (oraingoa eta etorkizunekoa) izango dituzten eraginak eta ondorioak. Herritartasun globaleko kide garen aldetik, dagozkigun zereginak egiten al ditugu? Zer esan nahi du geure burua herritartasun globaleko kidetzat izateak? Jabetzen al gara gure egunerokotasunak desberdinkeria globala duela euskarri?

Nortasun planetarioari eta helburu komunari dagokienez, abegitsu izatea hor dago. Mundua dugun etxe komun horretan abegitsu izateko kultura berreskuratzea.  Ikuspegi kosmopolita batetik (gure arazoen konponbidea globala baino ezin da izan), ondorio gisa berez sortzen da abegitsu izatea. Abegitsu izateko prestatu gara, edo desberdina denaz ez fidatzeko? Kulturartekotasunean eta aniztasunean sinesten dugu?

-Taldean, komunitatean, sarean lan egitea. Horretarako, gaur egun ditugun lankidetza-moduak indartu behar ditugu; gizarte bideragarri bat izateko, oso ongi ezarritako berdintasun-bilbea beharko dugu. Ekintza kolektiboa ezinbestekoa da, arazoa kolektiboa baita: banakako erantzunak batu egiten dira, baina ez dute egitura-aldaketen beharra betetzen. Zenbateraino gara gai sarean lan egiteko eta jarrera lehiakorra albora uzteko? Ezagutzen ditugu gure inguruko proiektuak, energia-komunitateak eta trantsizioan dauden udalerriak? Sare handiagoekin batzen dugu gure lana?

– Giza eskubideak, justizia soziala eta demokrazia gida gisa. Herritarrak eta erakundeak giza eskubideetan heztea, haiek baliatzea eta defendatzea eskatzen du horrek. Giza eskubideen alde edo haien kontzientziarekin ari gara lanean? Ezagutzen al ditugu giza eskubideen defendatzaileen esperientziak munduko beste leku batzuetan?

-Gizakia zaurgarria, ekomendekoa eta interdependientea da. Gizaki bakoitza. Zaintza beharrezkoa dugu bizitza osoan. Erakundeek beren nortasuna eta ekintza berrikusi behar dituzte paradigma horretatik abiatuta: bizitzak izan behar du erabakien ardatz.[8] Bizitza eta haren zaintza al dira gure ekintzaren ardatz? Gure erakundeak funtzionatzen duen makina bat dirudi, edo bizirik dagoen organismo bat? Hemen, gogoratu behar dugu bizitzaren jasangarritasuna azpimarratzen duela ekofeminismoak: bizitzari eustea gizonei nahiz emakumeei maila berean dagokigun eginkizuna da, komunitatean eta modu instituzionalean. Bizitza ahula da eta zaindu eta errespetatu egin behar da, gainerako izakiena bezala. Nola bideratu dezakegu gure egitekoa gizarte zibileko erakunde gisa irizpide horretatik? Zer proiektu sor ditzakegu helburu horretatik? Eta nola banatu ditzakegu ardurak (adibidez, zainketak) eta baliabideak berdintasuneko eta justiziako logika betetik eta ez merkatu-logika batetik? Zer banaketa-motari laguntzen diote gure erakundeak eta gure esku-hartzeak?

-Uko egitea eta nahikotasuna: Gure bizimoduak krisira eraman bagaitu, beharbada, benetan nahi dugun hori mantentzeko alde batera utzi behar ditugu itxaropenak, ekoizpen-moduak, ohiturak, jarduerak eta sinesmenak. Haiei borondatez modu antolatuan uko egiteak autonomia eta ikaskuntza izateko aukera eman diezaguke. Eguneroko praktikak eta kontsumo-ohiturak ikuspegi humanista ez-antropozentriko batetik bideratu daitezke. Mundukoak gara, baina mundua ez da gurea. Nola aldatzen dira gure eguneroko ekintzak baieztapen hori serio hartzen badugu? Nola bizi gaitezke mugak dituen planeta baten errealitatera doituago? Arduratsua al da gure kontsumoa? Kontsumo arduratsuko eta alternatiboko aukerak ezagutzen ditugu? Zeri egin diezaiokegu uko, zer utz dezakegu bazter gure antolaketa-jardueran materialki mugatua den mundu batera egokitzeko? Zer sinplifika dezakegu? Zer utz dezakegu bazter?

Gure beharrak asetzeko behar adinarekin bizitzea da kontua, dagoenera egokituta. Nahikotasun-printzipioa eskubide bat da (nahikoa ez duten pertsonentzat), baita betebehar bat ere (dagokiena baino gehiago dutenentzat). Zer erakunde sozial eraiki dezakegu printzipio hori betetzen laguntzeko?

–Erresilientzia: Erresilientzia aldaketara egokitzeko gaitasuna da, gure ustez baliotsuak diren portaerak mantenduz. Ziurgabetasun-egoeretan bizitza (eta bizitza ona) ahalbidetzeko baldintzak sortzeko gaitasuna. Zer uste dugu mantendu eta transmititu nahi dugula gure erakundeetan, edozer gertatzen dela ere? Zeri ez diogu uko egin nahi? Eta zer ekarpen egin diezaiekegu ekonomiaren, garraioaren, espazioaren erabileraren eta abarren egokitzapen kolektiboko premiei? Nola egokituko gara ekonomiaren esparru materialaren desazkunde saihetsezinera? Nola pentsa dezakegu gure proiektuetan beherantz doan eta klima-aldaketako testuinguru batean?

-Leheneratzea: Zer berreskura dezakegu eta itzul diezaiokegu lurrari guretzat lagungarri izango dena? Zer material, praktika, espazio, lotura-modu eta irizpide utzi ditugu atzean eta garrantzitsuak eta berreskuragarriak direla uste dugu? Nola berreskura dezakegu lurrarekiko benetako kontaktua, hura zaintzeko erantzukizuna? Zer egin dezakegu espazio biziak sortzeko?  Ba al ditugu izaki bizidunentzako espazioak dituzten erakunde biziak, bizitzeko modukoak eta zaintzen dutenak?

-Adiskidetzea: Zerekin edo norekin dugu bakean egoteko beharra? Gatazkek, justiziarako aukerarik ezak eta erakundeen ahultasunak mehatxu izaten jarraitzen dute, GJHetako 16. helburuak gogorarazten digunez. Antolaketa-harremanen planean, bizitza- edo harreman-gatazkak konpontzeak erakundeak indartzen ditu eta une kritikoetan lasaitasunez jarduteko aukera ematen du. Kezka garrantzitsu bat da ziurgabetasun edo larrialdi handiko egoera batean gerta daitekeen gizarte-narriadurako eragina. Tentsio-egoerei modu orekatuan eusteko presta al gaitezke? Konpondu gabeko gatazkarik ba al dugu gure erakundeen barruan? Modu baketsuan eta elkarlanean landu ditzakegu? Indarkeriarik gabeko komunikazioa, entzute aktiboa, errukia eta tolerantzia lantzen ditugu?

–Gure izaera gogoratzea eta integratzea. Yayo Herrerok Los cinco elementos[9] lanean gogorarazten digu ura, airea, sua, lurra eta bizitza garela. Lurraren kultura berri bat lantzeak (eta, beraz, zientzia, ekonomia, politika eta bizimodu jasangarriak), lehenik eta behin, zer garen gogoratzea eta errespetatzea eskatzen digu. Izaki bizidunak gara, eta beste izaki bizidun batzuekin sarean eta ekosisteman bizi gara. Jabetzen al gara beste izaki bizidun batzuekin batera (gure espeziekoak eta beste espezie batzuetakoak) bizi garen izaki bizidunak garela? Horretaz jabetzeak kide izatearen jakinduria ahalbidetuko liguke. Jordi Pigem-ek hala gogorarazten digu Así habla la tierra[10] lanean: “daukagun ezagutza modu arrazional eta zintzoan erabiliko bagenu, harreman osasuntsuagoa izan genezake gainerako gizakiekin eta ekosistemekin.”. Ezagutza horrek aukera ematen digu geure burua mundu eta kontzientzia berekoak diren gauza komun baten parte gisa ikusteko (ez gara elkarren kontra talka eginez dabiltzan atomo bakartuak). Lurrez, landarez, bakterioz eta argiz osatutako sare baten atalak gara, eta “planetaren eta justiziaren muga fisikoekin bateragarriak diren desira-aukerak[11]” parteka ditzakegu. Lurraren parte sentitzen gara?

Azkenik, ikertzeko edo inspirazio gisa erabiltzeko erreferentziak gehituko ditugu:

[1] https://plataformavoluntariado.org/el-tercer-sector-se-une-para-abordar-la-emergencia-social-y-climatica/

[2] Hirugarren sektoreko plataformak 2019an planetaren helburuen alde hartutako erabakia. http://www.plataformatercersector.es/sites/default/files/PRONUNCIAMIENTO%20DE%20LA%20PLATAFORMA%20DEL%20TERCER%20SECTOR%20COP25_0.pdf

[3] U. Beck, La metamorfosis del mundo, Paidós 2017

[4] GJHen bertsio xehatua izateko eta haiei dagozkien helburu komunak eta sektorekakoak lortzen nola lagundu ikusteko, Eusko Jaurlaritzak argitaratutako “Euskal erakundeentzako gida praktikoa” dokumentua kontsultatu daiteke. https://bideoak2.euskadi.eus/2020/11/24/news_65067/EUSKAL_ERAKUNDEENTZAKO_GIDA_PRAKTIKOA.pdf

[5] https://3seuskadi.eus/breve/feminismoa-ekologia-eta-beherapena-logika-eta-jakintza-berriak-gizarte-eredu-berriak-sortzeko/?lang=eu

[6] Eredu hartu dugu hemen Jose Manuel Gutiérrez Bastidaren lan hau: Antropoceno: tiempo para la ética ecosocial y la educación ciudadana, RES, 28. alea, 2019ko urtarrila-uztaila. https://eduso.net/res/revista/28/el-tema/antropoceno-tiempo-para-la-etica-ecosocial-y-la-educacion-ecociudadana

[7] J. Bendell, Adaptación profunda: un mapa para navegar por la tragedia climática, IFLAS Occasional paper 2, 2018.  http://lifeworth.com/DeepAdaptation-es.pdf

[8]

[9] Yayo Herrero, Los cinco elementos, Arcadia, 2021

[10] Jordi Pigem, Así habla la tierra, Kairós, 2022

[11] Los cinco elementos, 16. or.