Laburreko zenbakia: 4/2025
SARRERA ETA ESPARRUA
Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialari buruzko maiatzaren 12ko 6/2016 Legearen (aurrerantzean, EHSSL) arabera, eredu mistoa da, lankidetza publiko-sozialekoa, gizarte-ekimeneko eta esku-hartze sozialeko [1](hirugarren sektore soziala) erakundeek erantzukizun publikoko sistemetan eta horien arteko elkarguneetan duten parte-hartzeari lotutako esku-hartze arlo eta prozedura zehatzen multzoa, esku-hartze sozialaren eremuan, besteak beste, elkarrizketa zibilaren printzipioan oinarrituta.
Horrela, bada, EHSSLk hirugarren sektore sozialeko erakundeek euskal gizarteari egiten dioten ekarpenaren eta eginkizunaren arau-aitorpena ordezkatzen du, bai eta erakunde horien eta erakunde publikoen arteko harreman luze eta estuaren sendotzea ere. Harreman hori zerbitzu kopuru handi baten hornidurara ere hedatzen da. Zerbitzu horiek, gizarte-zerbitzuen eremuan gertatzen den bezala, erakundeek abiarazi zituzten, eta, borondate partekatuagatik, erantzukizun publikoko zerbitzu gisa finkatu dira pixkanaka, eta, horrela, lankidetzaren bidez eskubideak aitortzeko bidean aurrera egin dute. Garapen horrek elkarrizketa zibilaren printzipioa eta kudeaketa-eredu mistoa[2], biak elkarrekin lotuta, sendotzea, praktikan jartzea eta arautzea bultzatu du.
Era berean, Hirugarren Sektore Soziala Sustatzeko Estrategiak[3] bere 5. jardueran ezartzen du eredu mistoaren hedapenaren jarraipena, sustapena eta balorazioa esku-hartze sozialaren eremuan.
Behatokiak “Eredu Mistoko ikaskuntza eta esperientzia esanguratsuak” txostena argitaratu berri dugu gure webgunean. Txosten horrek gizarte-lankidetza publikoko esperientzia eta praktika esanguratsuak identifikatzen ditu, gizarte-lankidetzaren eredu mistoaren hedapena eta sendotzea jarraitu eta ebaluatzeko, esku-hartze sozialaren eremuan, Gizarte Zerbitzuei buruzko abenduaren 5eko 12/2008 Legean eta EHSSLn aurreikusitakoaren arabera.
Txosten hori argitaratuta, bi gai hauteman ziren, eta horregatik argitaratu zen ohar hau. Lehenik eta behin, ereduaren ezagutza partekatua ez eraikitzea, eredua hedatzeko garaian zailtasunak sortzen zituena, eta, bigarrenik, balioetsitako esperientzia eta praktikei buruz atera daitezkeen ikaskuntzak arin eskaintzeko aukera.
Txostenean, gizarte-arloko esku-hartzearen eremuko erantzukizun publikoko jardueretan eta, zehazki, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sisteman eta, ahal den neurrian, sistemen arteko elkarrekintza-gune batzuetan lankidetza-eredu hori nola hedatzen eta sendotzen ari zen zehatzago jakiteko elementuak eman ziren.
Azken helburua izan zen, esperientzia horietako bakoitzarekin lotutako eragileek egindako balioespenetik abiatuta, sistema edo eredu mistoa hedatzeko baliagarriak izan zitezkeen ikaskuntza batzuk aipatzea.
Lehen esan bezala, txostena eskuragarri dago Behatokiaren webgunean. Bertan, alde batetik, garapen-maila handiagoko ikaskuntza horiek aurki daitezke, eta ereduaren arau- eta legegintza-mailako azterketa sakonago bat. Eta, bestetik, 20 esperientzia eta praktika esanguratsu, honako hauek biltzen dituztenak: lau kontingentziak (bazterkeria, mendekotasuna, babesgabetasuna eta desgaitasuna), hiru erakunde-mailak (tokikoa, forala eta autonomikoa), eta hiru lurralde historikoak, non EHSSko hainbat erakundek esku hartzen duten, tamainari, forma juridikoari, eremuari edo ibilbideari dagokionez.
Inplikatutako eragileen balorazioetatik eta esperientzia bakoitzaren azterketatik abiatuta, eredu mistoa hedatzen jarraitzeko ikaskuntzatzat har zitezkeen gaiak nabarmendu nahi izan ziren. Nolanahi ere, ekitaldi hori lankidetza publiko-sozialaren eredu mistoaren hedapenera hurbildu zen lehen aldiz.
Identifikatutako 30 ikaskuntzak xede duten eragilearen edo objektuaren arabera antolatu ziren, eta horietako bakoitza azpiatal espezifiko bat izan zen, ereduari berari, hirugarren sektore sozialari, administrazio publikoei eta hartzaileei buruzko ikaskuntzetan oinarritua.
Kudeaketa ohar honetan, arreta jarriko da, batetik, lankidetza publiko-sozialak hirugarren sektore sozialari egiten dizkion ekarpenetan, eta, bestetik, hartzaileei egiten zaizkien ekarpenetan. Gainerako ikaskuntzak aipaturiko txosten horretan kontsultatu ahal izango dira.
ZER EKARPEN EGITEN DIO LANKIDETZA PUBLIKO-SOZIALAK HIRUGARREN SEKTORE SOZIALARI?
Hirugarren sektore soziala esku-hartze sozialaren errealitatera etengabe egokitzen ari diren erakundeen multzoa da. Oso dinamikoa da, eta eredu mistoak bere garapenean eragin du jarraian aipatutakoaren bidez:
EHSSaren eraldaketa naturalean eragiten duen eredua da, eta modu desberdinean garatzen da. Erakundearen hedapena eta egokitzapena baldintzatzen duten faktoreak honako hauek dira: erakundearen dimentsioa, bolumen ekonomikoa, profesionalizazio-maila, boluntarioen pisua… Hori dela eta, garrantzi handikoa da tamaina txikiagoko erakundeei tresna egokituagoak eskaintzea edo artikulatzea, gizarte-lankidetza publikoan parte har dezaketela bermatzeko. Horrek erakunde txikiei ematen zaien laguntza sendotzeaz gain, erakunde horiek hartzaileen beharrei ere erantzuten dietela aitortzea ekarriko luke, eta, askotan, sortzen ari diren arazoei ere bai, hala nola jokoarekin lotutako nahasmenduak, bulkaden kontrola… Baliteke horri oraindik erantzun formalik ez ematea edo nola egin behar den baloratzen egotea.
Modu desberdinean hedatzeak agerian uzten du, segurtasuna eskaintzen duen eredua izan arren, ez duela zaurgarritasunetik salbuesten. Eredu mistoaren hedapenak, zerbitzu-zorroaren hedapenarekin batera, EHSSk esku-hartze sozialaren eremuan duen posizioa sendotu du.
Aurrerapen horrek, bere egitekoa onartzen duenak, bere parte-hartzea bermatzen du eta lankidetza hori zehazteko arlo eta tresna espezifikoak ezartzen ditu, segurtasuna sortzen du, lankidetzarako eta finantzaketarako esparru egonkorra bermatzen duelako. Hala ere, ezin ditu askatu gizarte-erakundeak beren eginkizuna betetzeko aurre egin behar dieten berezko zaurgarritasunetik, zehazki jasangarritasun ekonomikoaren zailtasunei dagokienez, esku-hartze sozialaren moduko testuinguru konplexu eta etengabe aldatzen ari den batean. Beraz, eredu horrek erakundeek eta administrazio publikoak adostutako doikuntzak eskatzen ditu, sektorearen zaurgarritasun ekonomikoari irtenbideak bilatu ahal izateko.
Sektorearen jasangarritasunari dagokiona alde batera utzita, EHSSren ezagutza sortzeko gaitasuna duen eredu gisa ezartzen da, mahai edo aholku gisako espazio formalen bidez, bai eta planak eta estrategiak lantzearen bidez ere. EHSS gizarte-eragile gisa sendotzen duten esparruak dira. Izan ere, gizarte-eragile horrek lan egiten duen errealitatearen ezagutza handia izateaz gain, lurraldearekin duen sustraitze eta hurbiltasunagatik, berrikuntza sortzeko duen gaitasunagatik ere nabarmentzen da, esku hartzeko eredu, ikuspegi edo metodologia berriei dagokienez, malgutasunari eta beharrei erantzuteko egokitzeko gaitasunari esker.
Aurrekoarekin lotuta, EHSSari erregistro desberdinak eskatzen dizkion eredua da. Erantzukizun publikoko sistemen kudeaketan parte hartzeko, EHSSko erakundeek hainbat erregistro erabili behar dituzte, egiten duten jarduera zehatzari egokitzeko. Horrek esan nahi du erakundeak gai izango direla ikuspegiak edo posizionamendua egokitzeko, beren helburuak lortzeko. Zalantzarik gabe, erantzukizun publikoko zerbitzuen horniduran parte hartzeak erabakitzeko guneetan moldatzeko, uko egiteko, eskariak planteatzeko, akordioak lortzeko eta horien jarraipena egiteko gai izatea eskatzen du.
Horixe da elkarrizketa zibilaren printzipioaren adierazpenetako bat. Baina, aldi berean, horrek eskatzen die erakundeei oreka bilatzea zerbitzuak ematera bideratutako jardueraren eta eragin sozial eta politikoa helburu duen jardueraren artean. Horietako batzuentzat, kultura-aldaketa bat da hori.
Funtsezkoa da kontuan hartzea eredu mistoak parte hartzeko arloetako bat zerbitzuen diseinua, prestazioa, ebaluazioa eta hobekuntza hartzen dituela. Esparru horrek berariaz gainditzen du gizarte-erakundeek zerbitzu-emaile huts egitea, eta lankidetza, sektore publikoaren eta hirugarren sektore sozialaren artean ez ezik, EHSSko erakundeen artean ere izatea bultzatzen du.
Ildo horretan, EHSSn gero eta koordinazio handiagoa dagoela uste da, eta proiektu, praktika edo esperientzia partekatuak maizago sortzen ari direla ere uste da. Gainera, erakundeek positibotzat jotzen dute ahaleginak bateratzeko eta baliabideak eta/edo zerbitzuak ez bikoizteko aukera emango duten proiektu partekatuak eraiki ahal izatea. Beraz, sektore anitza izatea ez dirudi oztopo denik gero eta koordinatuago eta lerrokatuago egoteko egiteko moduei, interes komunei eta esku hartzeko metodologiei dagokienez. Beraz, EHSSren barruan koordinazioa sustatzen duen eredua dela onartzen da.
Era berean, EHSSri pertsonen beharrak zentroan jartzea errazten dion eredua da, eta erreferentziazko funtzioak, kasuaren koordinazioa (eskuordetuta) eta pertsonei eta haien familiei gizarte-laguntza ematea lantzen duten partaidetza-arloen bidez indartzen da.
Azken horrek garrantzi berezia hartzen du arrisku edo zaurgarritasun sozialeko egoeretan, (egoera horien kausa edozein izanik ere); izan ere, lehen aipatu den bezala, sektoreak hurbiltasun, lotura eta informazio eskuragarriko tratua eskaintzen du, eta, horri esker, hartzaileek uler dezakete zertan den zerbitzua, zein erakundek edo sistemak betetzen duen eginkizun bakoitza, rolen banaketa… eta horrek konfiantza sortzen du eta pertsonek gehiago eskuratzen eta atxikitzen dituzte behar dituzten baliabide eta zerbitzuak. Laburbilduz, hirugarren sektore soziala baliabide propioetarako nahiz Administrazio Publikoarekin partekatutako baliabideetarako atea da.
ETA HARTZAILEEI?
Eredu horrek hartzaileen parte-hartzea sustatzen du erantzukizun publikoko sistemen kudeaketan, zerbitzuen horniduran edo esku-hartzean zeregin jakin batzuk egitean, haien iritzia, balorazioa, beharrak eta gaitasunak kontuan hartuta. Horren adibide garbia da komunitate gisan egindako lana edo hartzaileek eta/edo haien familiek eratutako pertsonarengan edo entitateetan bertan oinarritutako arreta. Beraz, gero eta ohikoagoa da zerbitzu eta/edo programa bat abian jartzea partaidetza-prozesuetatik garatzea, eta zenbait zerbitzu hartzaileek berek autokudeatzen hastea, hezkuntza-presentzia handiagoa edo txikiagoa izanik, betiere pertsonen laguntza-premien arabera.
Aurrekoarekin oso lotuta, hartzaileentzako informazio ona eskatzen duen eredua da, eta horrek, lankidetza publiko-sozialaren esparruan, ahaleginak areagotzea eskatzen du informazioa modu eskuragarrian emateko eta lotutako eragile bakoitzaren zeregina eta erantzukizuna bereizteko. Eragileen arteko errekonozimendu hori lankidetzaren funtsezko zutabea da, eta aukera ematen du baterako lana eraginkorragoa izan dadin eta bi aldeek hobeto balora dezaten.
Era berean, hartzaileen beharrei hobeto erantzuten dien eta kalitate handiagoko zerbitzuak eskaintzen dituen eredu gisa ezartzen da. Horren arrazoia da sektoreak beharrizanak identifikatzeko duen gaitasuna, gertutasunagatik eta lurraldean errotuta egoteagatik, bai eta bere ibilbideagatik eta hainbat arazoren aurrean detektatzeko eta malgutzeko duen gaitasunagatik ere. Izan ere, arreta-baliabideak eta/edo -zerbitzuak eskuratzeko aukera erraza da. Beraz, eredu mistoak aukera ematen du ezagutza eta gertutasun horri balioa emateko erantzukizun publikoko zerbitzuen horniduran, gizarte-erakundeak – eta haren bidez hartzaileak – haien diseinuan eta ebaluazioan eta prestazioan txertatuz.
Azkenik, eta ez garrantzi gutxiagokoa, sistemak pertsonengana hurbiltzen dituen eredu bat da; izan ere, EHSSLn aurreikusitako partaidetza-arloek eta horien hedapenak, EHSSko erakundeen lankidetzarekin batera, hala nola erreferentzia-funtzioekin eta kasua koordinatzeko funtzioekin, eta esku hartzeko prozesuan zehar pertsonei eta familiei gizarte-laguntza ematearekin batera, herritarrentzat eskuragarriagoak diren sistemak bultzatzea ahalbidetzen dute.
BIBLIOGRAFIA
Euskadi. 185/2015 DEKRETUA, urriaren 6koa, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren prestazio eta zerbitzuen zorroari buruzkoa. Hemen eskuragarri: https://www.euskadi.eus/bopv2/datos/2015/10/1504561a.pdf
Eusko Jaurlaritza (2018). Euskadiko Hirugarren Sektore Soziala sustatzeko estrategia. Hemen eskuragarri: https://www.euskadi.eus/contenidos/noticia/xiileg_planes_departamento/es_def/ESTRATEGIA-DE-PROMOCION-DEL tercer-sect-social-de-euskadi.pdf
Euskadi. 12/2008 Legea, abenduaren 5ekoa, Gizarte Zerbitzuei buruzkoa. Hemen eskuragarri: https://www.euskadi.eus/y22-bopv/eu/bopv2/datos/2008/12/s08_0246.pdf
Euskadi. 6/2016 Legea, maiatzaren 12koa, Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialarena. Hemen eskuragarri: https://www.euskadi.eus/bopv2/datos/2016/05/1602096a.pdf
[1] Euskadiko Hirugarren Sektore Sozialaren Legeak (EHSSL) 4. artikuluan adierazten duenez, esku-hartze sozialaren esparruko jardueratzat hartzen dira honako helburu hauek dituztenak: gizarteratzea, garapenerako lankidetza, biztanleria osoaren eskubideak aitortzea eta kalteberatasun- edo bazterkeria-egoerei, babesgabetasun-egoerei, desgaitasun-egoerei eta/edo mendetasun-egoerei aurre egiten dieten pertsonek, familiek, taldeek, kolektiboek edo komunitateek eskubide horiek benetan baliatzea. Halakotzat hartuko dira gizarte-zerbitzuak, enplegurako sarbidea sustatzea eta aipatutako helburuarekin garatutako beste edozein jarduera, eremu, politika eta sistemen arteko elkarrekintza-guneetan, hala nola: gizarte- eta lan-eremuan, gizarte- eta bizitoki-eremuan, gizarte- eta hezkuntza-eremuan, soziosanitarioan, soziojudizialean, soziokulturalean edo beste batzuetan.
[2] Hirugarren Sektore Soziala Sustatzeko Estrategian honela definitzen da: erantzukizun publikoan, lankidetza publiko-sozialean eta gobernantza parte-hartzailean oinarritutako kudeaketa-eredua. https://www.euskadi.eus/contenidos/noticia/xiileg_planes_departamentales/es_def/ESTRATEGIA-DE-PROMOCION-DEL-TERCER-SECTOR-SOCIAL-DE-EUSKADI.pdf
[3] Hirugarren sektore soziala sustatzeko estrategiarako sarbidea: https://www.euskadi.eus/contenidos/informacion/planes_ss/es_planes/adjuntos/Estrategia%20promoci%C3%B3n%20tercer%20sector%20-%20Plan%20de%20la%20Legislatura%20CAST.pdf